Türk Edebiyatının Küreselleşme ile İmtihanı

Özet

Küreselleşme daha önce hiç olmadığı kadar hızlı ve kapsamlı bir biçimde yaşamın her alanını etkiler hale geldi. Özellikle 20. yüzyılın sonlarından itibaren hızlanan bu süreç, ekonomik entegrasyonun yanı sıra kültürel etkileşimleri, siyasi ilişkileri ve çevresel meseleleri de içeren çok yönlü bir fenomene dönüştü. İçinde yaşadığımız çağın kaçınılmaz bir sonucu olan küreselleşme kavramı, genellikle ekonomik, politik ve sosyal-kültürel küreselleşme gibi alt başlıklar biçiminde tasnif edildi/ediliyor. Dolayısıyla edebiyata yansıması da kaçınılmaz bir olguya dönüştü. Bu bağlamda küresel edebiyat diye niteleyebileceğimiz bir edebiyat alanı/türü/janrı oluşuyor. Neticede tüm bunlar ulusal edebiyatlarının küreselleşmenin perspektifinden yeniden değerlendirmesini zorunlu kılıyor. Ulusal edebiyat kanonunun içinden çıkıp ondan kopan hatta ulus ötesi bir boyutu imleyen bu yeni edebiyat iklimi her ülkede olduğu gibi Türkiye’de de tartışmalara neden oluyor. Bu noktada Türk edebiyatının küreselleşmeyle olan imtihanına yakından bakmak gerekli ve özgün bir çalışma alanı olarak beliriyor.

Her şeyden önce Türk edebiyatındaki küreselleşme girişimleri, Osmanlı İmparatorluğu’nun Batılılaşma çabalarına kadar götürülebilir. Bu girişimler, Tanzimat Dönemi'nden günümüze kadar uzanan süreç boyunca Batı edebiyatıyla temasın, yeniliklerin ve uluslararası anlatı tekniklerinin Türk edebiyatında kendine yer bulmasıyla belirginleşmiştir. Tanzimat, Servetifünun, Milli Edebiyat ve Cumhuriyet Dönemi boyunca artarak devam eden modernleşme çabaları, Türk edebiyatının dünya edebiyatı ile kurduğu ilişkiyi, dolayısıyla küresel boyuta geçme çabalarını da hızlandırmıştır. Her dönemin kendi toplumsal koşulları ile estetik anlayışları Türk edebiyatında farklı farklı küresel açılımlar yaratmıştır. Bu açılımlarla birlikte küreselleşme, edebî üretimin yönelimlerini değiştirmiştir. Netice itibariyle zamanın ruhunu temsil eden bir kavram olarak küreselleşmenin edebiyattaki serüvenini araştırmak, pek çok bilimsel, toplumsal ve kültürel veriyi açığa çıkaracaktır. Öyle ki küresel edebiyatın artıları ve eksileriyle ne olduğunun irdelenmesi, ulus ötesi bir dönemin kapılarını aralayan edebiyatın aktüel bir panoramasını göstermesi bakımından da dikkat çekici olacaktır. İşte böylesi bir önerme bağlamında kaleme alınan bu makalede; küreselleşmenin Türk edebiyatındaki panoraması, İzzet Melih Devrim’in Tezat, Halide Edib Adıvar’ın Sinekli Bakkal, Nedim Gürsel’in Şeytan Melek ve Komünist, Orhan Pamuk’un Kafamda Bir Tuhaflık ve Elif Şafak’ın Kayıp Ağaçlar Adası romanları bağlamında incelenmiştir. Söz konusu eserler, Türk edebiyatının ulus ötesi bir alana açılma tarihinin kilometre taşlarını oluşturan oldukça önemli eserlerdir. Nitekim kimisi avangart kimisi de aktüel olan bu eserler, Türk edebiyatındaki küreselleşme çizgisini anlamamızı somutlayacak vesikalardır. Bunun için de bu eserler retrospektif bir yaklaşımla analiz edilmiş; küreselleşmenin Türk edebiyatındaki tezahürlerinin; kurgu, anlatıcı, bakış açısı, zaman, mekân, kişiler, dil ve üslûp gibi temel anlatı unsurları bağlamında somut bir panoraması sunulmaya çalışılmıştır.