Okul Yöneticilerinde Stres: Nedenleri ve Sonuçları


DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.15314114Anahtar Kelimeler:
Stres, Örgütsel Stres, Çalışan Sağlığı, Stresle Baş Etme YöntemleriÖzet
Stres, bireylerin zihinsel, fiziksel ve duygusal bütünlüğünü tehdit eden önemli bir faktördür ve yaşamın birçok alanında olduğu gibi iş hayatında da kendini göstermektedir. Özellikle örgütsel yaşamda karşılaşılan stres, bireysel düzeyde çalışanların motivasyonunu, iş doyumunu ve genel yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilerken; kurumsal düzeyde ise verimliliği düşürmekte, iş gücü kayıplarına neden olmakta ve iş ortamında olumsuz bir hava yaratmaktadır. Bu çalışmada stres kavramı detaylı bir şekilde ele alınmış, stresin tanımı, örgütsel boyutu, nedenleri ve sonuçları irdelenmiştir. İş yükü, zaman baskısı, rol çatışması, iletişim eksikliği, rekabet, monotonluk, sorumluluk düzeyi ve belirsizlik gibi faktörlerin çalışanlar arasında strese neden olduğu vurgulanmıştır. Ayrıca stresin fiziksel (baş ağrısı, yorgunluk), psikolojik (kaygı, depresyon) ve davranışsal (agresyon, içe kapanma) belirtilerle ortaya çıkabildiği açıklanmıştır. Okul yönetimi gibi belirli alanlarda da stresin yoğun bir şekilde hissedilebileceği ifade edilerek, bu tür ortamlarda yönetimsel destek, iletişim ve görev tanımlarının netleştirilmesinin önemine değinilmiştir. Çalışmada ayrıca stresle baş etme yöntemlerine yer verilmiş; biyofeedback, meditasyon, solunum egzersizleri, spor yapma ve sağlıklı beslenme gibi stratejilerin stresin etkilerini azaltmada etkili olabileceği belirtilmiştir. Elde edilen bilgiler, daha sağlıklı, dengeli ve üretken bir çalışma ortamı oluşturmak açısından yöneticiler ve çalışanlar için rehber niteliğindedir.
Referanslar
Akbudak, H. İ. (2010). İlköğretim okul yöneticileri liderlik davranışlarının, öğretmenlerin stres düzeyine etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Akçay, C., & Başar, M. A. (2004). İlköğretim okul müdürlerinin yönetsel görevlere ayırdıkları zaman ve bunları önemli görme dereceleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 38, 170–197.
Alisinanoğlu, F., & Ulutaş, İ. (2003). Çocukların kaygı düzeyleri ile annelerinin kaygı düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 28(128), 1-10.
Almer, E. D., & Kaplan, S. E. (2002). The effects of flexible work arrangements on stressors, burnout, and behavioral job outcomes in public accounting. Behavioral Research in Accounting, 14(1), 1–34. https://doi.org/10.2308/bria.2002.14.1.1
Altıntaş, E. (2003). Stres yönetimi. Alva Basım Yayım.
Arı, G. S., & Bal, E. Ç. (2008). Tükenmişlik kavramı: Birey ve örgütler açısından önemi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 15(1), 131–148.
Arıkanlı, A., & Ulubaş, B. (2004). Yönetim: Yönetim fonksiyonları ve yönetici davranışları. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Yayınları.
Aydın, B., & İmamoğlu, S. (2001). Stresle başa çıkma becerisi geliştirmeye yönelik grup çalışması. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 14, 41–52.
Aydın, B. (2008). Kriz ve stres yönetimi. Nobel Yayın Dağıtım.
Aydın, S. (2021). Örgütsel stres kaynakları ve çözümüne ilişkin öğretmen görüşlerinin belirlenmesi (Yüksek lisans tezi). Yozgat Bozok Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Aydın, Ş. (2004). Örgütsel stres yönetimi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(3), 49–74.
Aydın, A., Üçüncü, K., & Taşdemir, T. (2011). Akademik performansı etkileyen stres kaynaklarının belirlenmesine yönelik bir alan çalışması. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8, 387–399.
Balcı, A. (2000). İş stresi. Nobel Yayın Dağıtım.
Baltaş, A., & Baltaş, Z. (2008). Stres ve başa çıkma yolları (25. baskı). Remzi Kitabevi.
Baltaş, A., & Baltaş, Z. (2010). Verimli iş hayatının sırrı: stres. Remzi Kitabevi.
Bakırcıoğlu, R. (2006). Ansiklopedik psikoloji sözlüğü. Anı Yayıncılık.
Braham, B. J. (1998). Stres yönetimi: Ateş altında sakin kalabilmek (V. G. Diker, Çev.). Hayat Yayınları.
Cam, E. (2006). Çalışma yaşamında stres ve kamu kesiminde kadın çalışanlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 1, 1–15.
Can, N. (2002). Değişim sürecinde eğitim yönetimi. Milli Eğitim Dergisi, 155–156, 20–30.
Carnegie, D. (2012). Stres ve endişeyle başa çıkma yolları (G. Tokgöz, Çev.). Nemesis Kitap.
Cartwright, S., & Cooper, C. L. (1997). Managing workplace stress. Sage Publications.
Ceylan, A., & Ulutürk, Y. H. (2006). Rol belirsizliği, rol çatışması, iş tatmini ve performans arasındaki ilişkiler. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 7(1), 48–58.
Childre, D., & Rozman, D. (2005). Transforming stress: The HeartMath solution for relieving worry, fatigue and tension. Oakland, CA: New Harbinger Publications.
Creswell, C., & Willetts, L. (2020). Çocuğunuzun korku ve endişeleriyle baş etmek (2. baskı, N. Yener, Çev.). İstanbul: Kuraldışı Yayınları.
Cüceloğlu, D. (2002). İnsan ve davranışı (11. baskı). Remzi Kitabevi.
Cüceloğlu, D. (2006). İnsan ve davranışı. Remzi Kitabevi.
Çelik, C. (2006). Eğitim yöneticilerinin mesleki tükenmişlikleri ile evlilik doyumları arasındaki ilişki (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Çetinkaya, M. Y. (2020). Eğitim örgütlerinde örgütsel psikolojik sermaye ile örgütsel stres yönetimi arasındaki ilişki (Yüksek lisans tezi). Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ekinci, H., & Ekici, S. (2003). Yöneticiler üzerindeki etkileri açısından stres kaynakları ve bir uygulama. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(2), 93–111.
Eren, E. (2001). Örgütsel davranış ve yönetim psikolojisi (7. baskı). Beta Yayınları.
Eren, E. (2015). Örgütsel davranış ve yönetim psikolojisi. Beta Yayınları.
Ergin, C. (1995). Akademisyenlerde tükenmişlik ve çeşitli stres kaynaklarının incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 12(1–2), 37–50.
Eroğlu, F. (2010). Davranış bilimleri (10. baskı). Beta Yayıncılık.
Freudenberger, H. J. (1974). Staff burn‐out. Journal of Social Issues, 30(1), 159–165. https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.1974.tb00706.x
Girdano, D. A., Everly, G. S., & Dusek, D. E. (1990). Controlling stress and tension. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
Goswami, H. (2016). Role of yoga and meditation coping strategy of mental disorders—stress. International Research Journal of Management Sociology & Humanity, 7(5), 161–167.
Gökçegöz, F., & Birinci, İ. (2006). Örgütsel yabancılaşma. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 4(2), 85–100.
Güçlü, N. (2001). Stres yönetimi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(1), 91–109.
Gümüştekin, E. G., & Öztemiz, A. B. (2005). Örgütlerde stresin verimlilik ve performansla etkileşimi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(1), 271–288.
Hatiboğlu, E., & Radmard, S. (2014). İlk ve ortaokul yöneticilerinin stres kaynaklarının ve stres yönetimi stillerinin incelenmesi. Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi, 4(7), 51–72.
Hussien, T., & Hussien, S. (2006). Eğitimsel ve psikolojik stresle başa çıkma stratejileri. Dar Alfiker Amman.
İlgöz, M. (2014). Stres kaynakları, sonuçları ve stresle mücadele (Yüksek lisans tezi). Beykent Üniversitesi, İstanbul.
İlgar, Ö. (2001). Örgütsel stresin çalışan kadınlar üzerindeki etkileri ve stresle başa çıkma yolları (Doktora tezi). Marmara Üniversitesi, Türkiye.
Ironson, G. (1992). Work, job stress, and health. In S. Zedeck (Ed.), Work, families, and organizations (pp. 33–69). Jossey-Bass.
Kaçmaz, N. (2005). Tükenmişlik (burnout) sendromu. Journal of Istanbul Faculty of Medicine, 68(1), 29–32.
Karafil, B., & Uyar, A. (2023). Exploring the relationship between digital addiction and online learning readiness levels of university students. Journal of Educational Technology and Online Learning, 6(3), 647-664.
Karakuyu, A., & Uyar, A. (2020). Öğretmen adaylarının üst-bilişleri üzerine bir araştırma. Route Educational and Social Science Journal, 7(54), 334–343. https://doi.org/10.17121/ressjournal.2784
Katz, D., & Kahn, R. L. (1978). The social psychology of organizations (2nd ed.). Wiley.
Keser, A. (2013). İş stresi kaynakları (1. baskı). Ekin Yayınevi.
Keskin, U. (2012). Okul yöneticilerinin örgütsel stres faktörlerinin incelenmesi (Uşak ili örneği) (Yüksek lisans tezi). Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Khansari, D. N., Murgo, A. J., & Faith, R. E. (1990). Effects of stress on the immune system. Immunology Today, 11, 170–175.
Kırıcı, B. (2010). Örgütsel stres yönetimi ve bir uygulama (Yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi, Malatya.
Köroğlu, E. (2009). Klinik uygulamada psikiyatri: Tanı ve tedavi kılavuzları. HYB Basım Yayın.
Kudo, N., Shinohara, H., & Kodama, H. (2014). Heart rate variability biofeedback intervention for reduction of psychological stress during the early postpartum period. Applied Psychophysiology and Biofeedback, 39, 203–211.
Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. Springer Publishing Company.
Litterer, J. A. (1966). Conflict in organization: A re-examination. Academy of Management Journal, 9(3), 178–186.
Manning, D., & Preston, A. (2003). Organizational stress: Focusing on ways to minimize distress. CUPA-HR Journal, 54(2), 15–18.
Mantı, M. (2020). Akademisyenlerde örgütsel stres ve örgütsel sessizlik davranışları arasındaki ilişki (Yüksek lisans tezi). Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Maslach, C. (2003). Job burnout: New directions in research and intervention. Current Directions in Psychological Science, 12(5), 189–192. https://doi.org/10.1111/1467-8721.01258
Mckee, M. G. (2008). Biofeedback: An overview in the context of heart-brain medicine. Cleveland Clinic Journal of Medicine, 75(2), S31–S34. https://doi.org/10.3949/ccjm.75.supplement_2.s31
Ocak, G., Karafil, B., & Akar, F. (2022). Exploring the Relationship between Self-Regulation Skill and Test Anxiety Level of Secondary School Students. Bulletin of Education and Research, 44(3), 55-76.
Ok, İ. (2006). İş stresinin ilköğretim okullarında okul yöneticileri üzerindeki etkisi (Konya örneği) [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
Okutan, M., & Tengilimoğlu, D. (2002). İş ortamında stres ve stresle başa çıkma yöntemleri: Bir alan uygulaması. Gazi Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 3, 15–42.
Örnek, A., & Aydın, Ş. (2008). Kriz ve stres yönetimi. Detay Yayıncılık.
Özer, M. A. (2012). Çalışanlar için verimlilik anahtarı: Stres yönetimi. Türk Ağır Sanayi ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri Sendikası İş Hukuku ve İktisat Dergisi, 24(1–2).
Özmutaf, N. M. (2006). Örgütlerde insan kaynakları ve stres: Ampirik bir yaklaşım. E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, 23(1–2), 75–81.
Öztürk, A. O., Kara, S., & Kara, H. T. (2019). Belirsizliklerin örgütlere etkisi: Yeni kurumsal kuram ekseninde bir değerlendirme. Sayıştay Dergisi, (114), 33-51.
Öztürk, O., & Uluşahin, A. (2015). Ruh sağlığı ve bozuklukları (14. baskı). Nobel Tıp Kitabevi.
Partinen, M. (1994). Sleep disorders and stress. Journal of Psychosomatic Research, 38(1), 89–91. https://doi.org/10.1016/0022-3999(94)90066-3
Pehlivan, İ. (1994). Stresle başa çıkmada bireysel ve örgütsel stratejiler. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 27(2), 803–815.
Pehlivan, İ. (1995). Yönetimde stres kaynakları. Pegem Yayıncılık.
Pehlivan, İ. (2002). İş yaşamında stres. Pegem A Yayıncılık.
Reiner, R. (2008). Integrating a portable biofeedback device into clinical practice for patients with anxiety disorders: Results of a pilot study. Applied Psychophysiology and Biofeedback, 33(1), 55–61. https://doi.org/10.1007/s10484-007-9046-6
Robbins, S. P. (1992). Essentials of organizational behavior (3rd ed.). Prentice Hall.
Romani, M., & Ashkar, K. (2014). Burnout among physicians. Libyan Journal of Medicine, 9(1), 23556. https://doi.org/10.3402/ljm.v9.23556
Rowshan, A. (2011). Stres yönetimi: Hayatınızın sorumluluğunu almak için stresi nasıl yönetebilirsiniz? (Ş. Cüceloğlu, Çev.). Sistem Yayıncılık.
Sabuncuoğlu, Z., & Tüz, M. (2001). Örgütsel psikoloji (3. baskı). Ezgi Kitabevi.
Sarp, N. (2000). Hekim ve stres yönetimi. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 53(2), 133–137.
Selye, H. (1975). Confusion and controversy in the stress field. Journal of Human Stress, 1(2), 37–44. https://doi.org/10.1080/0097840X.1975.9940406
Sharma, S. (2015). Role of meditation in stress management (Review). International Journal of Scientific Research, 4(10), 42–43. https://doi.org/10.36106/ijsr
Stanley, T. L. (2004). Burnout: A manager’s worst nightmare. Supervision.
Stranks, J. (2005). Stress at work: Management and prevention. Elsevier Book Aid International.
Şimşek, M. Ş., & Çelik, A. (2011). Yönetim ve organizasyon (13. baskı). Eğitim Akademi Yayınları.
Tam, T. S., & Mong, L. P. (2005). Job stress, perceived inequity and burnout among school social workers in Hong Kong. International Social Work, 48(4), 467–483. https://doi.org/10.1177/0020872805053474
Tekin, G. O. (2010). Çalışma yaşamında stres kaynakları ve kamu kurumlarında çalışanlar üzerine etkileri: Edirne örneği [Yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
Tiryaki, A. (2014). Stres: Aşamaları, kaynakları, sonuçları ve mücadele teknikleri [Yüksek lisans tezi]. Beykent Üniversitesi
Tutar, H. (2004). Kriz ve stres yönetimi. Seçkin Yayıncılık.
Tüzen, G. (2019). Depresyon, anksiyete ve stresin duygusal yeme ile ilişkisinde aleksitiminin aracı rolü [Yüksek lisans tezi, İstanbul Medipol Üniversitesi].
Uyar, A., & Karakuyu, A. (2020). Öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğine yönelik tutumları. International Social Sciences Studies Journal, 6(73), 4938 4945. http://dx.doi.org/10.26449/sssj.2711
Uysal, G. (2008). Sağlıcakla. Aylık Sağlık Dergisi, 9.
Valerie, J. S., & Carry, L. C. (1990). Understanding stress: A psychological perspective for health professionals. Chapman and Hall
Yalçın, S. (1985). Personel yönetimi. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12. baskı). Seçkin Yayıncılık.
Yılmaz, A., & Ekici, S. (2006). Örgütsel yaşamda kamu çalışanlarının örgütsel stres kaynakları üzerine bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(1), 31–58.
Yılmaz, M. (2021). Çalışma yaşamında teknolojik değişim ve yabancılaşma. Iksad Publications House
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR)

Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.