YEREL PEYZAJLAR VE KORUMA SORUNLARI: KAPADOKYA ÖRNEĞİ

Özet

Kültürel peyzajların bir alt bileşeni olarak yerel peyzajlar, belirli bir yöreye ait, yayılmamış özgün doğal ve kültürel değerlere insan katkısı ile oluşmuş yerel kimliğin korunduğu peyzajlardır. Bir alanın yerel peyzaj niteliği kazanması için mutlaka belli özgün mevcut doğal kaynaklardan oluşan çevreye insan eli ile oluşturulmuş geleneksel kültürel yapısal müdahaleler olması ve bireyler arasındaki kültürel etkileşimin yansımalarının peyzaj içinde görülmesi ve algılanabilir olması gerekmektedir.
Değişen, gelişen ve dönüşen kültürel dinamiklere sahip kent yaşamı, yerel peyzaj yapısının korunması ve sürdürülebilirliği üzerinde risk oluşturmaktadır. Yerel peyzaj bileşenlerinin saptanarak doğru yöntem ve araçlar ile korunabilmesi ancak bütüncül bir koruma yaklaşımı ile mümkün olup kültürel, ekonomik, çevresel, estetik boyutların değerlendirildiği çözümler ile gerçekleştirilebilmektedir.
Kapadokya Bölgesi coğrafi olarak, güneyde Erciyes Dağı, doğuda Hasan Dağı, kuzeyde Kızılırmak ve batıda Tuz Gölü ile çevrelenmiş Nevşehir, Kırşehir, Aksaray, Kayseri, Niğde illerini kapsayan ve eşsiz zengin yerel peyzaj özelliklerini koruyan bir alandır. Kapadokya Bölgesi 6.12.1985 yılında sahip olduğu doğal ve kültürel özellikler ile UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınmıştır.
Kapadokya Bölgesi üst miyosen çağda volkanik dağların patlaması sonucunda oluşmuş özgün jeolojik bir yapıya sahiptir. Patlama sonucunda ortaya çıkan lav ve tüflerin yayılması sonucu platolar oluşmuş, akarsular ve yağmur sularının platolar üzerindeki bazalt katmanını aşındırması ancak, üst kısımlarda aşınma olmaması nedeni ile konik biçimli peribacaları ve yamaçlarda çizgisel aşınmalar ile kırgıbayırları oluşmuştur.
Kapadokya Bölgesi; Ürgüp, Zelve, Mustafapaşa, Avanos, Uçhisar gibi birçok alt yerleşimden oluşmaktadır. Bu yerleşimler içinde paleotik, neolitik ve kalkolitik dönemlere ait kalıntılar ve Dünya’da tek ve benzersiz olan Ihlara Vadisi ve doğal aşınmalar ile oluşmuş peribacaları, bulunmaktadır. Bununla birlikte yöre birçok anıtsal yapı, özgün kaya kiliseleri, yeraltı şehirleri ve geleneksel Anadolu konut mimarisinin özgün yerel örneklerine sahiptir.
Yanı sıra, Kapadokya gerek özgün doğal bitki varlığı ve jeomorfolojik oluşumları gerekse yer altı ve yer üstünde farklı uygarlıkların kültürel kalıntılarını içermesi nedeni ile yerel karakterini ve yerleşim dokusunu bugüne taşıyabilmiş doğal ve kültürel değerlerin mekânsal düzen ve biçimlenmelerinin izlenebildiği özgün yerel peyzaj kimlik ve değerlerine sahip bir yerleşmeler bütünüdür.
Araştırmanın ana materyalini sınırları tanımlanan Kapadokya Bölgesi’nde yer alan alt yerleşmeler oluşturmaktadır. Alan ile ilgili her türlü yazılı ve görsel kaynak değerlendirilmesi yanında arazi etüt-analiz çalışmaları yapılarak yöre tanımlanmış, özgün yerel peyzaj özellikleri saptanmış, elde edilen bulgular sentezlenerek yerel peyzajların koruma sorunları belirlenmiştir daha sonra korunmasına yönelik öneriler geliştirilmiştir.