MEHMET ÂKİF'E GÖRE XX. ASIR'DA İSLÂM TOPLUMU: SAFAHÂT ODAKLI BİR OKUMA

Özet

Edebiyat tarihlerinde Yenileşme devri Türk edebiyatı olarak adlandırılan süreç, esasen "Türk-İslâm Edebiyatı" kavramsallaştırması için de son derece önemli bir birikimi ihtivâ etmektedir. Bilhassa XX. Asır'dan itibaren somut biçimde gözlemlenmeye başlanan zihniyet değişiminin irdelenmesi bakımından bu devreyi, iz bırakmış şahsiyetler etrafında, dikkatli bir gözle okumak şarttır. Osmanlı‒İslâm toplumunun problemlerini kendine dert edinmiş ve ömrünü de sanatını da bu davaya adamış bir münevver olarak Mehmet Âkif Ersoy (1873-1936), sanatının özgünlüğünü de yine bu tercihle inşa etmiş bir şair olarak Türk‒İslâm Edebiyatı dairesinde müstesna yere sahiptir. Nitekim onun şiirlerinde XIX. Asır'ın son çeyreğinden başlayarak Cumhuriyet'e dek geçen zaman dilimini; bilhassa Osmanlı-Türk toplumunun büyük sıkıntılarla karşı karşıya kaldığı Meşrutiyet yıllarını tüm canlılığıyla müşahede etmek mümkündür. Ünlü yapıtı Safahât'ta toplumsal kaygıları önceleyerek mes'ûliyetinin bilincinde bir mütefekkir‒şair imajı çizen Âkif, Osmanlı halkının merkezinde durduğu İslâm âleminin ahvâline odaklanır. Tüm bu süreçte anlamlandırma ve yargılama mikyası olarak İslâmiyet'i esas alan; "sorunları tespit‒teşrih ve çözüm yolunu izâh" anlayışıyla hareket eden Âkif, geniş bir sorunlar yelpazesine karşılık gelen ahlâkî yozlaşmayı, aile kurumundaki tahribatı, yönetimden kaynaklanan içtimaî açmazları, din karşıtlığı ve ayrılıkçı cereyanlar gibi ideolojik sorunları, aydın kesim ile halk arasındaki uyumsuzluğu ve Müslüman gözüyle Batı uygarlığının niteliklerini etraflıca işler. Bu itibarla denebilir ki Âkif, fikirleriyle sanatını mezcetmiş; çağının tanığı olmakla yetinmeyip bir sorgulayıcı ve yol gösterici konumuna ulaşmış sanatkârlardandır.