HUKUK ARASINDA ARAFTA: SURİYELİ KADIN MÜLTECİLERİN İNFORMEL EVLİLİKLERİ VE BOŞAN(AMA)MA KRİZİ

Özet

Ortadoğu’daki çatışmalar nedeniyle başlayan uluslararası göçler Türkiye’ye 3.5 milyonu aşan Suriyelinin gelmesine yol açtı. Başta kadınlar olmak üzere çocuklar, gençler, yaşlılar, engelliler gibi birçok sosyal grup, göç sürecinden derin bir şekilde etkilenmiş durumdadır. Söz konusu göç, yerli toplum ile Suriyeli göçmenler arasında farklı düzeylerde ilişkilerin gelişmesine de zemin oluşturmaktadır. Bu bağlamda evlilik, her iki toplum arasında farklı dinamiklerle gerçekleştirilen bir sosyal ilişki biçimidir. Mülteci kadınların hayata tutunma ve göç sürecinin olumsuzluklarından korunma anlamında Türkiye’deki erkeklerle evliliği bir yaşam stratejisi olarak tercih ettiği gözlenmektedir. Fakat her iki ülkenin hukuki ve toplumsal yapısından kaynaklı farklılıklar, evlenmeyi tercih edenlerin amaçları, evlenme sürecindeki kabul ve çatışma süreçleri birçok problemin açığa çıkmasını beraberinde getirmektedir. Bu problemlerden biri sınır illerinde gözlemlenen boşanma/boşanamama krizidir. Suriyeli mülteci kadınlar genellikle dini nikâhla, yasal bir teminat olmadan örfi teamüllerle yerli erkeklerle evlenmektedir. Ancak geçimsizlik, aileler arası problemler, şiddet, aldatılma vb. nedenler aile birlikteliğini bozmakta çoğu zaman gizli olarak yapılan bu evliliklerde boşanma ciddi bir problem haline dönüşmekte hatta boşanamama denilebilecek krizler gelişmektedir.
Bu çalışma, Türkiye’deki Suriyeli mülteci kadınlarla ev sahibi toplumdaki erkekler arasında gelişen informel evlenmeleri ve sonrasında gelişen boşanma süreçlerindeki krizleri ele almaktadır. Türkiye’deki kadın mültecilere yönelik çalışmalar genel olarak evlilik, aile içi şiddet, erken evlenme gibi konularda iken bu çalışmanın ayırt edici niteliği informel evlenme ve boşanma süreçlerine odaklanmasıdır. Araştırmada nitel yöntem kullanılmış, veri toplama tekniği olarak görüşme ve vaka incelemesi tercih edilmiştir. Bu bağlamda boşanma süreçlerindeki toplumsal ve hukuki çıkmazların Suriyeli mültecilerin yaşamını nasıl etkilediği, velayet, tazminat, nafaka problemleri, mülteci kadınların toplumsal cinsiyet rolleri açısından nasıl konumlandırıldıkları, Suriyeli toplum içerisinde söz konusu boşanamama krizi ile ilgili hangi strateji ve problem çözme mekanizmalarının üretildiği çalışmada tartışılmaktadır. Araştırma bulgularına göre mülteci kadınların, sosyal ve ekonomik destek sağlama, yabancılıktan kurtulma, içe kapanma, dışlanma ve marjinalleşme risklerinden kaçınmak üzere yerlilerle evliliğe yöneldiği tespit edilmiştir. Her iki ülke arasındaki yasal ve sosyokültürel norm farklılığı, evlenme süreçlerinin krize girmesinde temel rol oynamakta böylece boşanmalar yaşanmaktadır. Boşanma krizlerinin nedenleri arasında dini nikâhla ikinci eş olarak evlenen mülteci kadınların evlilik sürecinde mehir, bağımsız ev, aile ve çocuklara yönelik destek talebi, çeşitli ihtiyaç ve beklentilerinin gerçekleşmemesi, kumalar arası çekişmeler ve şiddet gibi birçok faktör olduğu anlaşılmıştır. Boşanma süreçlerinde, velayet, nafaka gibi haklar eşler arasında önemli problemlere dönüşürken kimi örneklerde çocuk annesinden zorla alınmakta kimi örneklerde ise herhangi bir nafaka verilmemesinden kaynaklı geçim sıkıntısı vakalarda görülen ciddi sorunlardır. Aile kurumunun parçalandığı bu ilişkiler boyunca Suriyeli mülteci kadınlar, aile içi şiddetin yanı sıra, damgalanma, dışlanma ve yoksulluk gibi deneyimlere maruz kalmaktadır.