ABDÜRRAHİM BEY HAKVERDİYEV’İN ESERLERİNDE TOPLUMSAL ELEŞTİRİ

Özet

Azerbaycan edebiyatının önemli tiyatro yazarlarından ve hikâyecilerinden olan Abdurrahim Bey Hakverdiyev, 1870 yılında Şuşa’da dünyaya gelmiş, 1933 yılında Bakü’de vefat etmiştir. Edebiyat dünyasında daha çok tiyatro eserleriyle anılan yazar, ilk ürünlerini henüz öğrenci olduğu yıllarda kaleme almıştır. Yeyersen Gaz Etini Görersen Lezzetini, Dağılan Tifak, Bahtsız Cavan, Peri Cadu, Ağa Mehemmed Şah Gacar, Hortdanın Cehennem Mektupları, Bomba, Şeyh Şeban, Mirze Sefer gibi Azerbaycan edebiyatında ünlü eserlerin müellifidir.
Realist bakış açısına sahip olan Hakverdiyev, yenilikçi fikirleri halka ulaştırmanın en kolay yolunun tiyatro olduğu görüşündedir. O, Mirza Fethali Ahundzade’nin açtığı yoldan ilerlemiş, Petersburg’daki eğitimi sırasında Shakespeare, Ostravski gibi şahsiyetlerin eserlerini dikkatli bir gözle incelemiştir. 1920 yılından itibaren çok sayıda piyes, hikâye, makale ve hatıra yazmış, Rus ve dünya edebiyatlarından tercümeler yapmıştır. Eserlerinin konusunu kimi zaman tarihten, kimi zaman da yaşanılan günlük olaylardan almıştır. Fikirleriyle halkı bilinçlendirmeye, Azerbaycan toplumunda yenilikçi düşünceyi öne çıkarmaya çalışmıştır. Eserlerinde büyük toprak sahiplerinin haksızlıklarını ve o dönemde yıkılmaya yüz tutan ağalık sistemini anlatmış, ardından keskin eleştirilerini sıralamıştır.
Molla Nasreddin’in 1906 yılında yayım hayatına başlamasından sonra Hakverdiyev kısa sürede derginin yazar kadrosuna dâhil olur. Molla Nasreddin’in etkisiyle hikâye türüne ağırlık verir. Edebiyat hayatının ikinci merhalesini teşkil eden bu mizah dergisi yazarlığı döneminde, Molla Nasreddin edebi mektebi üyeleriyle birlikte güçlü bir cephe oluşturmuştur. Azerbaycan Türk toplumunu yakından tanıyan edip, her türlü toplumsal problemi tenkit etmekten geri durmamıştır. Eserleri aracılığıyla eski-yeni çatışmasını işleyen Hakverdiyev, toplumdaki cahilliği, eğitimsizliği, batıl inançları, çıkar çatışmasını, kadının ezilmişliğini ısrarla dile getirir. Mizah ve hiciv yönü çok güçlü olan yazar, eleştiri oklarını halkı ezerek emeğini sömüren sermaye sahiplerine yöneltir.
Çalışmamızda Abdurrahim Bey Hakverdiyev’nin eserleri dikkatli bir gözle incelenerek toplumsal eleştiriler tespit edilmiştir. Eleştiriler içinde cemiyetin bir parçası olan kadının dışlanması, özgürlüğünden mahrum bırakılması, toplumda hak ettiği yere gelememesi gibi meseleler yer almaktadır. Araştırmamız aracılığıyla Hakverdiyev’in Azerbaycan Türk edebiyatında bilhassa tiyatro ve hikâye alanındaki yeri belirlenmeye çalışılmıştır.