Tüketicilerin Bedeni Beğenme ve Öz Yeterlilik Algılarının Dürtüsel ve Kompulsif Satın Alma Davranışı Üzerindeki Etkisi
Abstract views: 158 / PDF downloads: 109
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.10045790Anahtar Kelimeler:
Tüketici Davranışları, Kompulsif Satın Alma Davranışı, Bedeni Beğenme, Dürtüsel Satın Alma Davranışı, Öz-Yeterlilik AlgısıÖzet
Bu çalışma, tüketicilerin bedeni beğenme ve öz yeterlilik algılarının dürtüsel ve kompulsif satın alma davranışları üzerindeki etkisini incelemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın örneklemini, Türkiye'de yaşayan 18 yaş ve üzeri 400 tüketici oluşturmuştur. Örneklem seçiminde kolayda örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Veriler, Google Forms üzerinde tasarlanan çevrimiçi anket ile toplanmıştır. Elde edilen veriler; güvenilirlik analizi, normallik testi, faktör analizi, korelasyon analizi, basit regresyon ve çoklu regresyon analizleri ile incelenmiştir. Araştırmada yapılan faktör analizleri sonucunda; öz yeterlilik algısı ölçeğinin üç alt boyut (öz güven, tükenmişlik ve korku) altında, diğer ölçeklerin ise tek boyut altında toplandığı saptanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, tüketicilerin bedeni beğenme algısının dürtüsel ve kompulsif satın alma davranışları üzerinde bir etkisinin olmadığı ancak öz yeterlilik algısının bu davranışlar üzerinde kısmi bir etkisinin olduğu bulunmuştur. Dürtüsel satın alma davranışı ile bedeni beğenme ve öz güven değişkenleri arasında negatif, tükenmişlik ve korku değişkenleri ile pozitif yönlü anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir. Kompulsif satın alma davranışının ise tükenmişlik ve korku değişkenleri ile arasında pozitif yönlü anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Ayrıca, dürtüsel satın alma davranışı ile kompulsif satın alma davranışı arasında anlamlı ve pozitif yönlü bir ilişki olduğu saptanmıştır. Bu çalışmanın özellikle pandemi dönemi sonrası yaşanan küresel boyuttaki ekonomik küçülme döneminde, tüketicilerin tüketim alışkanlıkları üzerinde bilişsel bir bakış açısı kazanabilmeleri adına katkı sağlaması beklenmektedir
Referanslar
Anlı, G., Akın, A., Eker, H., & Özçelik, B. (2015). Bedeni beğenme ölçeği: geçerlik ve güvenirlik çalışması. International Journal of Social Science, 6(36), 505-511. http://dx.doi.org/10.9761/ JASSS2906
Avalos, L., Tylka, T. L., & Wood-Barcalow, N. (2005). The body appreciation scale: development and psychometric evaluation. Body Image, 2, 285-297. https://doi.org/10.1016/j.bodyim.2005.06.002
Baltacı, A. (2019). Kompulsif satın almada durumsal faktörler ve benlik algısının etkisi üzerine bir araştırma. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. (543537), SB Enstitüsü, Başkent Üniversitesi.
Bandura, A., Reese, L., & Adams, N. E. (1982). Microanalysis of action and fear arousal as a function of differential levels of perceived self-efficacy. Journal of Personality and Social Psychology, 43(1), 5–21. https://doi.org/10.1037/0022-3514.43.1.5
Bandura, A. (1994). Self-efficacy. In V.S. Ramachandran (Ed.), Encyclopedia of human behavior, 4, 71-81.
Batmaz, N. S. (2022). Dindarlık, beden algısı, öz saygı ilişkisi; din psikolojisi bağlamında nicel bir araştırma. [Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi]. (751208), SB Enstitüsü, İstanbul Üniversitesi.
Biolcati, R. (2017). The role of self-esteem and fear of negative evaluation in compulsive buying. Frontiers in Psychiatry, (8), 1-8. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2017.00074
Bozbay, Z., & Başlar, E. K. (2019). Genel kişilik özellikleri, materyalizm ve statü tüketiminin kompulsif satın alma üzerindeki etkilerinin incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (37), 333-345. https://doi.org/10.30794/pausbed.533993
Büyüknalbant, H. G. (2022). Örgütsel yalnızlığın tükenmişliğe etkisinde öz yeterlilik algısının aracılık rolünün incelenmesi. [Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi]. (752017), SB Enstitüsü, Erciyes Üniversitesi.
Büyüköztürk, Ş. (2007). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı: istatistik, araştırma deseni, SPSS uygulamaları ve yorum. Pegem Akademi Yayıncılık.
Can, A. (2014). SPSS ile bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi. Pegem Akademi.
Cash, T. F., Jakatdar, T. A., & Williams, E. F. (2004). The body ımage quality of life ınventory: further validation with college men and women. Body Image, 1(3), 279–287. https://doi.org/10.1016/S1740-1445(03)00023-8
Christenson, G., Zwaan, F., Raymond, N., Specker, S., Ekern, M., Mackenzie, R., & Eckert, E. D. (1994). Compulsive buying: Descriptive characteristics and psychiatric comorbidity. The Journal of Clinical Psychiatry, 55(1), 5-11.
Çiçek, İ. G. (2019). Öz yeterlilik ve motivasyonun kariyer seçimlerine etkisi: Kafkas Üniversitesinde bir araştırma. [Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi]. (543024), SB Enstitüsü, Kafkas Üniversitesi
Çinar, B. (2022). Tüketici yalnızlığının dürtüsel ve kompulsif satın alma davranışları üzerine etkisinde internet bağımlılığının aracı rolü. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. (766573), SB Enstitüsü, Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi
Çiner, D. (2019). Akademisyenlerin stres kaynakları ve genel öz yeterlilik inançları arasındaki ilişki: Manisa Celal Bayar Üniversitesi örneği. [Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi]. (578135), SB Enstitüsü, Manisa Celal Bayar Üniversitesi
Darrat, A. A., Darrat, A. M., & Amyx, D. (2016). How impulse buying influences compulsive buying: The central role of consumer anxiety and escapism. Journal of Retailing and Consumer Services, 31. (103-108). https://doi.org/10.1016/j.jretconser.2016.03.009
Demir, T. (2013). İlköğretim öğrencilerinin yaratıcı yazma becerileri ile yazma özyeterlik algısı ilişkisi üzerine bir çalışma. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 2(1), 84-114.
Faber, R. J. (2010). Impulsive and compulsive buying. Wiley International Encyclopedia of Marketing. https://doi.org/10.1002/9781444316568.wiem03007
Göçer, G., & Türkoğlu, A. (2018). Ortaokul öğrencileri için bilişim teknolojileri öz-yeterlik algısı ölçeği: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (46), 223-238. https://doi.org/10.21764/maeuefd.394086
Gürbüz, S., & Şahin, F. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Seçkin Yayınları. Ankara.
İlhan, İ. Ö., & Yıldırım, F. (2010). Genel özyeterlilik ölçeği Türkçe formunun geçerlilik ve güvenilirlik çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi, 21(4), 301-308.
İşler, D. B., & Atilla, G. (2013). Duygusal zeka ve dürtüsel satın alma davranışı ilişkisi. Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, (26), 180-206.
Kılıç, S. (2016). Cronbach’s alpha reliability coefficient. Journal of Mood Disorders, 6(1), 47-48
Koh, Y., Tang, C., Gan, Y., & Kwon, J. (2020). Depressive symptoms and self-efficacy as mediators between life stress and compulsive buying: A cross-cultural comparison. Journal of Addiction and Recovery, 3(1), 1017.
Krejcie, R. V., & Morgan, D. W. (1970). Determining sample size for research activities. Educational and Psychological Measurement, 30(3), 607–610. https://doi.org/10.1177/001316447003000308
Lawson, R. (2001). Self-regulation of unwanted consumption. Psychology and Marketing, 18(4), 317-336. https://doi.org/10.1002/mar.1010
Lejoyeux, M., Ades, J., Tassain, V., & Solomon, J. (1996). Phenomenology and psychopathology of uncontrolled buying. The American Journal of Psychiatry, 153(12), 1524-1529. https://doi.org/10.1176/ajp.153.12.1524
Melnyk, S., Cash, T., & Janda, L. (2004). Body image ups and downs: prediction of intra-individual level and variability of women’s daily body image experiences. Body Image 1, 225-235. https://doi.org/10.1016/j.bodyim.2004.03.003
Moon, A. M., Rasool, H., & Attiq, S. (2015). Personality and irregular buying behavior: adaptation and validation of core self evaluation personality trait model in consumer ımpulsive and compulsive buying behavior. Journal of Marketing and Consumer Research, 15, 121-131.
Moon, M. A., & Attiq, S. (2018). Compulsive buying behavior: Antecedents, consequences and prevalence in shopping mall consumers of an emerging economy. Pakistan Journal of Commerce and Social Sciences, 12(2), 548-570.
O'Guinn, T. C., & Faber, J. R. (1989). Compulsive buying: A phenomenological exploration. Journal of Consumer Research. 16, 147-157. https://doi.org/10.1086/209204
Onurlubaş, E. & Öztürk, D. (2018). Sosyal medya uygulamalarının Y kuşağı satın alma davranışı üzerine etkisi: instagram örneği. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 9(16), 984-1016. https://doi.org/10.26466/opus.471771
Öztürk, M. G. (2022). Algılanan stres ve yaşam doyumu ile kompulsif satın alma ilişkisi. [Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi]. (748523), Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Işık Üniversitesi.
Rook, D. W., & Hoch, S. J. (1985). Consuming impulses. NA - Advances in Consumer Research (12), eds. Elizabeth C. Hirschman and Moris B. Holbrook, Provo, UT : Association for Consumer Research, 23-27.
Rook, D. W. (1987). The buying impulse. Journal of Consumer Research, 14(2), 189-199. https://doi.org/10.1086/209105
Seçer, İ. (2013). Spss ve Lisrel ile pratik veri analizi ve raporlaştırma. Anı Yayıncılık.
Shahjehan, A., Qureshi, J. A., Zeb, F., & Saifullah, K. (2012). The effect of personality on impulsive and compulsive buying behaviors. African Journal of Business Management, 6(6), 2187-2194. https://doi.org/10.5897/AJBM11.2275
Shehzadi, K., Ahmad-ur-Rehman, M., Cheema, A. M., & Ahkam, A. (2016). Impact of personality traits on compulsive buying behavior: mediating role of ımpulsive buying. Journal of Service Science and Management, 9, 416-432. https://doi.org/10.4236/jssm.2016.95046
Sherer, M., Maddux, J. E., Mercandante, B., Prentice-Dunn, S., Jacobs, B., & Rogers, W. R. (1982). The self efficacy scale: construction and validation. Psychol Reports, 51(2), 663-671. https://doi.org/10.2466/pr0.1982.51.2.663
Solomon, M. R. (2020). Tüketici davranışları: satın alma, sahip olma ve varoluş. (N. Parıltı, & E. A. Ergin, Çev.) Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara
Soydemir, G. A., & Özdemir, E. (2019). Demografik özellikler açısından tüketicilerin plansız satın alma davranış farklılıklarını incelemeye yönelik bir araştırma. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 20(14), 817-849. https://doi.org/10.26466/opus.596873
Stern, H. (1962). The significance of impulse buying today. Journal of Marketing, 26(2), 59- 62.
Stuppy, A., Mead, N. L., & Osselaer, S. M. (2020). I am, therefore I buy: low self-esteem and the pursuit of self-verifying consumption. Journal of Consumer Research, 46(5), 956-973. https://doi.org/10.1093/jcr/ucz029
Şahin, F., & Karahan, M. O. (2022). Dürtüsel ve kompulsif satın alma arasındaki ilişkinin açıklanmasında tüketici kaygısının rolü: Covid19 Salgını döneminde nicel bir araştırma. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25(47), 153-174. https://doi.org/10.31795/baunsobed.936733
Tamam L., Diler R.S., & Özpoyraz N. (1998). Kompulsif satın alma: Bir gözden geçirme. Türk Psikiyatri Dergisi, 9(3), 224-230.
Tekin, M., Öztürk, D., & Selek, N. (2021). Ürün temelli yeniliğin plansız satın alma davranışı ve kompulsif satın alma davranışı üzerindeki etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(39), 44-68.
Terzi, O. (2021). Kompulsif satın alma üzerinde kişilik, gösterişçi tüketim ve internet bağımlılığının etkisi. . [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. (680652), SB Enstitüsü, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
Torlak, Ö., & Tiltay, M. A. (2010). Anlık satın alma ölçeklerinin Türk tüketicisi için uyarlanmasına yönelik bir deneme. İçinde M. Tanyeri (Edt.), 15. Ulusal Pazarlama Kongresi-Bilgi ve İletişim Çağında Pazarlama ve Tüketici (ss. 405- 422). İzmir, Türkiye: Tükelmat Yayınları.
Tokgöz, E. (2019). Hedonik ve faydacı tüketimin dürtüsel ve kompulsif satın alma üzerinde etkisi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bililmler Enstitüsü Dergisi, 35, 93-108. https://doi.org/10.30794/pausbed.402715
Tut, G. (2022). Öz duyarlılığın psikolojik dayanıklılık, psikolojik iyi oluş ve öz yeterlilik üzerindeki etkisi. [Yayınlanmamış YüksekLisans Tezi].(717179), SB Enstitüsü, Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi.
Türk, Z. (2018). Kompulsif satın alma davranışının demografik özelliklere göre değerlendirilmesi: görgül bir araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi (10/4), 1198-1216. https://doi.org/10.20491/isarder.2018.570
Tylka, T. L., & Wood-Barcalow, N. L. (2015). The body appreciation scale-2: Item refinement and psychometric evaluation. Body Image, 12, 53-67. https://doi.org/10.1016/j.bodyim.2014.09.006
Weun, S., Jones, M. A. & Beatty, S. E. (1997). A parsimonious scaleto measure ımpulse buying tendency, in W. M. Pride ve G. T. Hult (Eds.), Chicago: American Marketing Association: Enhancing knowledge development in marketing, 206-307.
Wilhelm, M. S., & Hanley, A. (1992). Compulsive buying: An exploration into self-esteem and money attitudes. Journal of Economic Psychology, 13(1), 5-18. https://doi.org/10.1016/0167-4870(92)90049-D
Wood-Barcalow, N., Tylka, T., & Augustus-Horvath, C. (2010). ‘‘But I like my body’’: positive body image characteristics and a holistic. Body Image 7(2), 106-116. https:// doi.org/10.1016/j.bodyim.2010.01.001
Yüce, A., & Kerse, Y. (2018). Kişiliğin kompulsif satın alma davranışı üzerindeki etkisi: ampirik bir çalışma. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 32 (1), 143-156.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR)
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.