Tüketicilerin Bedeni Beğenme ve Öz Yeterlilik Algılarının Dürtüsel ve Kompulsif Satın Alma Davranışı Üzerindeki Etkisi


Abstract views: 158 / PDF downloads: 109

Yazarlar

DOI:

https://doi.org/10.5281/zenodo.10045790

Anahtar Kelimeler:

Tüketici Davranışları, Kompulsif Satın Alma Davranışı, Bedeni Beğenme, Dürtüsel Satın Alma Davranışı, Öz-Yeterlilik Algısı

Özet

Bu çalışma, tüketicilerin bedeni beğenme ve öz yeterlilik algılarının dürtüsel ve kompulsif satın alma davranışları üzerindeki etkisini incelemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın örneklemini, Türkiye'de yaşayan 18 yaş ve üzeri 400 tüketici oluşturmuştur. Örneklem seçiminde kolayda örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Veriler, Google Forms üzerinde tasarlanan çevrimiçi anket ile toplanmıştır. Elde edilen veriler; güvenilirlik analizi, normallik testi, faktör analizi, korelasyon analizi, basit regresyon ve çoklu regresyon analizleri ile incelenmiştir. Araştırmada yapılan faktör analizleri sonucunda; öz yeterlilik algısı ölçeğinin üç alt boyut (öz güven, tükenmişlik ve korku) altında, diğer ölçeklerin ise tek boyut altında toplandığı saptanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, tüketicilerin bedeni beğenme algısının dürtüsel ve kompulsif satın alma davranışları üzerinde bir etkisinin olmadığı ancak öz yeterlilik algısının bu davranışlar üzerinde kısmi bir etkisinin olduğu bulunmuştur. Dürtüsel satın alma davranışı ile bedeni beğenme ve öz güven değişkenleri arasında negatif, tükenmişlik ve korku değişkenleri ile pozitif yönlü anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir. Kompulsif satın alma davranışının ise tükenmişlik ve korku değişkenleri ile arasında pozitif yönlü anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Ayrıca, dürtüsel satın alma davranışı ile kompulsif satın alma davranışı arasında anlamlı ve pozitif yönlü bir ilişki olduğu saptanmıştır. Bu çalışmanın özellikle pandemi dönemi sonrası yaşanan küresel boyuttaki ekonomik küçülme döneminde, tüketicilerin tüketim alışkanlıkları üzerinde bilişsel bir bakış açısı kazanabilmeleri adına katkı sağlaması beklenmektedir

Yazar Biyografisi

Neslihan Tekşan, Ordu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ordu / TÜRKİYE

Ordu Üniversitesi  Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme ABD'da yükseklisans öğrencisi.  Çalışmanın ilk yazarıdır.

Referanslar

Anlı, G., Akın, A., Eker, H., & Özçelik, B. (2015). Bedeni beğenme ölçeği: geçerlik ve güvenirlik çalışması. International Journal of Social Science, 6(36), 505-511. http://dx.doi.org/10.9761/ JASSS2906

Avalos, L., Tylka, T. L., & Wood-Barcalow, N. (2005). The body appreciation scale: development and psychometric evaluation. Body Image, 2, 285-297. https://doi.org/10.1016/j.bodyim.2005.06.002

Baltacı, A. (2019). Kompulsif satın almada durumsal faktörler ve benlik algısının etkisi üzerine bir araştırma. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. (543537), SB Enstitüsü, Başkent Üniversitesi.

Bandura, A., Reese, L., & Adams, N. E. (1982). Microanalysis of action and fear arousal as a function of differential levels of perceived self-efficacy. Journal of Personality and Social Psychology, 43(1), 5–21. https://doi.org/10.1037/0022-3514.43.1.5

Bandura, A. (1994). Self-efficacy. In V.S. Ramachandran (Ed.), Encyclopedia of human behavior, 4, 71-81.

Batmaz, N. S. (2022). Dindarlık, beden algısı, öz saygı ilişkisi; din psikolojisi bağlamında nicel bir araştırma. [Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi]. (751208), SB Enstitüsü, İstanbul Üniversitesi.

Biolcati, R. (2017). The role of self-esteem and fear of negative evaluation in compulsive buying. Frontiers in Psychiatry, (8), 1-8. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2017.00074

Bozbay, Z., & Başlar, E. K. (2019). Genel kişilik özellikleri, materyalizm ve statü tüketiminin kompulsif satın alma üzerindeki etkilerinin incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (37), 333-345. https://doi.org/10.30794/pausbed.533993

Büyüknalbant, H. G. (2022). Örgütsel yalnızlığın tükenmişliğe etkisinde öz yeterlilik algısının aracılık rolünün incelenmesi. [Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi]. (752017), SB Enstitüsü, Erciyes Üniversitesi.

Büyüköztürk, Ş. (2007). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı: istatistik, araştırma deseni, SPSS uygulamaları ve yorum. Pegem Akademi Yayıncılık.

Can, A. (2014). SPSS ile bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi. Pegem Akademi.

Cash, T. F., Jakatdar, T. A., & Williams, E. F. (2004). The body ımage quality of life ınventory: further validation with college men and women. Body Image, 1(3), 279–287. https://doi.org/10.1016/S1740-1445(03)00023-8

Christenson, G., Zwaan, F., Raymond, N., Specker, S., Ekern, M., Mackenzie, R., & Eckert, E. D. (1994). Compulsive buying: Descriptive characteristics and psychiatric comorbidity. The Journal of Clinical Psychiatry, 55(1), 5-11.

Çiçek, İ. G. (2019). Öz yeterlilik ve motivasyonun kariyer seçimlerine etkisi: Kafkas Üniversitesinde bir araştırma. [Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi]. (543024), SB Enstitüsü, Kafkas Üniversitesi

Çinar, B. (2022). Tüketici yalnızlığının dürtüsel ve kompulsif satın alma davranışları üzerine etkisinde internet bağımlılığının aracı rolü. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. (766573), SB Enstitüsü, Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi

Çiner, D. (2019). Akademisyenlerin stres kaynakları ve genel öz yeterlilik inançları arasındaki ilişki: Manisa Celal Bayar Üniversitesi örneği. [Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi]. (578135), SB Enstitüsü, Manisa Celal Bayar Üniversitesi

Darrat, A. A., Darrat, A. M., & Amyx, D. (2016). How impulse buying influences compulsive buying: The central role of consumer anxiety and escapism. Journal of Retailing and Consumer Services, 31. (103-108). https://doi.org/10.1016/j.jretconser.2016.03.009

Demir, T. (2013). İlköğretim öğrencilerinin yaratıcı yazma becerileri ile yazma özyeterlik algısı ilişkisi üzerine bir çalışma. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 2(1), 84-114.

Faber, R. J. (2010). Impulsive and compulsive buying. Wiley International Encyclopedia of Marketing. https://doi.org/10.1002/9781444316568.wiem03007

Göçer, G., & Türkoğlu, A. (2018). Ortaokul öğrencileri için bilişim teknolojileri öz-yeterlik algısı ölçeği: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (46), 223-238. https://doi.org/10.21764/maeuefd.394086

Gürbüz, S., & Şahin, F. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Seçkin Yayınları. Ankara.

İlhan, İ. Ö., & Yıldırım, F. (2010). Genel özyeterlilik ölçeği Türkçe formunun geçerlilik ve güvenilirlik çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi, 21(4), 301-308.

İşler, D. B., & Atilla, G. (2013). Duygusal zeka ve dürtüsel satın alma davranışı ilişkisi. Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, (26), 180-206.

Kılıç, S. (2016). Cronbach’s alpha reliability coefficient. Journal of Mood Disorders, 6(1), 47-48

Koh, Y., Tang, C., Gan, Y., & Kwon, J. (2020). Depressive symptoms and self-efficacy as mediators between life stress and compulsive buying: A cross-cultural comparison. Journal of Addiction and Recovery, 3(1), 1017.

Krejcie, R. V., & Morgan, D. W. (1970). Determining sample size for research activities. Educational and Psychological Measurement, 30(3), 607–610. https://doi.org/10.1177/001316447003000308

Lawson, R. (2001). Self-regulation of unwanted consumption. Psychology and Marketing, 18(4), 317-336. https://doi.org/10.1002/mar.1010

Lejoyeux, M., Ades, J., Tassain, V., & Solomon, J. (1996). Phenomenology and psychopathology of uncontrolled buying. The American Journal of Psychiatry, 153(12), 1524-1529. https://doi.org/10.1176/ajp.153.12.1524

Melnyk, S., Cash, T., & Janda, L. (2004). Body image ups and downs: prediction of intra-individual level and variability of women’s daily body image experiences. Body Image 1, 225-235. https://doi.org/10.1016/j.bodyim.2004.03.003

Moon, A. M., Rasool, H., & Attiq, S. (2015). Personality and irregular buying behavior: adaptation and validation of core self evaluation personality trait model in consumer ımpulsive and compulsive buying behavior. Journal of Marketing and Consumer Research, 15, 121-131.

Moon, M. A., & Attiq, S. (2018). Compulsive buying behavior: Antecedents, consequences and prevalence in shopping mall consumers of an emerging economy. Pakistan Journal of Commerce and Social Sciences, 12(2), 548-570.

O'Guinn, T. C., & Faber, J. R. (1989). Compulsive buying: A phenomenological exploration. Journal of Consumer Research. 16, 147-157. https://doi.org/10.1086/209204

Onurlubaş, E. & Öztürk, D. (2018). Sosyal medya uygulamalarının Y kuşağı satın alma davranışı üzerine etkisi: instagram örneği. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 9(16), 984-1016. https://doi.org/10.26466/opus.471771

Öztürk, M. G. (2022). Algılanan stres ve yaşam doyumu ile kompulsif satın alma ilişkisi. [Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi]. (748523), Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Işık Üniversitesi.

Rook, D. W., & Hoch, S. J. (1985). Consuming impulses. NA - Advances in Consumer Research (12), eds. Elizabeth C. Hirschman and Moris B. Holbrook, Provo, UT : Association for Consumer Research, 23-27.

Rook, D. W. (1987). The buying impulse. Journal of Consumer Research, 14(2), 189-199. https://doi.org/10.1086/209105

Seçer, İ. (2013). Spss ve Lisrel ile pratik veri analizi ve raporlaştırma. Anı Yayıncılık.

Shahjehan, A., Qureshi, J. A., Zeb, F., & Saifullah, K. (2012). The effect of personality on impulsive and compulsive buying behaviors. African Journal of Business Management, 6(6), 2187-2194. https://doi.org/10.5897/AJBM11.2275

Shehzadi, K., Ahmad-ur-Rehman, M., Cheema, A. M., & Ahkam, A. (2016). Impact of personality traits on compulsive buying behavior: mediating role of ımpulsive buying. Journal of Service Science and Management, 9, 416-432. https://doi.org/10.4236/jssm.2016.95046

Sherer, M., Maddux, J. E., Mercandante, B., Prentice-Dunn, S., Jacobs, B., & Rogers, W. R. (1982). The self efficacy scale: construction and validation. Psychol Reports, 51(2), 663-671. https://doi.org/10.2466/pr0.1982.51.2.663

Solomon, M. R. (2020). Tüketici davranışları: satın alma, sahip olma ve varoluş. (N. Parıltı, & E. A. Ergin, Çev.) Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara

Soydemir, G. A., & Özdemir, E. (2019). Demografik özellikler açısından tüketicilerin plansız satın alma davranış farklılıklarını incelemeye yönelik bir araştırma. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 20(14), 817-849. https://doi.org/10.26466/opus.596873

Stern, H. (1962). The significance of impulse buying today. Journal of Marketing, 26(2), 59- 62.

Stuppy, A., Mead, N. L., & Osselaer, S. M. (2020). I am, therefore I buy: low self-esteem and the pursuit of self-verifying consumption. Journal of Consumer Research, 46(5), 956-973. https://doi.org/10.1093/jcr/ucz029

Şahin, F., & Karahan, M. O. (2022). Dürtüsel ve kompulsif satın alma arasındaki ilişkinin açıklanmasında tüketici kaygısının rolü: Covid19 Salgını döneminde nicel bir araştırma. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25(47), 153-174. https://doi.org/10.31795/baunsobed.936733

Tamam L., Diler R.S., & Özpoyraz N. (1998). Kompulsif satın alma: Bir gözden geçirme. Türk Psikiyatri Dergisi, 9(3), 224-230.

Tekin, M., Öztürk, D., & Selek, N. (2021). Ürün temelli yeniliğin plansız satın alma davranışı ve kompulsif satın alma davranışı üzerindeki etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(39), 44-68.

Terzi, O. (2021). Kompulsif satın alma üzerinde kişilik, gösterişçi tüketim ve internet bağımlılığının etkisi. . [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. (680652), SB Enstitüsü, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.

Torlak, Ö., & Tiltay, M. A. (2010). Anlık satın alma ölçeklerinin Türk tüketicisi için uyarlanmasına yönelik bir deneme. İçinde M. Tanyeri (Edt.), 15. Ulusal Pazarlama Kongresi-Bilgi ve İletişim Çağında Pazarlama ve Tüketici (ss. 405- 422). İzmir, Türkiye: Tükelmat Yayınları.

Tokgöz, E. (2019). Hedonik ve faydacı tüketimin dürtüsel ve kompulsif satın alma üzerinde etkisi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bililmler Enstitüsü Dergisi, 35, 93-108. https://doi.org/10.30794/pausbed.402715

Tut, G. (2022). Öz duyarlılığın psikolojik dayanıklılık, psikolojik iyi oluş ve öz yeterlilik üzerindeki etkisi. [Yayınlanmamış YüksekLisans Tezi].(717179), SB Enstitüsü, Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi.

Türk, Z. (2018). Kompulsif satın alma davranışının demografik özelliklere göre değerlendirilmesi: görgül bir araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi (10/4), 1198-1216. https://doi.org/10.20491/isarder.2018.570

Tylka, T. L., & Wood-Barcalow, N. L. (2015). The body appreciation scale-2: Item refinement and psychometric evaluation. Body Image, 12, 53-67. https://doi.org/10.1016/j.bodyim.2014.09.006

Weun, S., Jones, M. A. & Beatty, S. E. (1997). A parsimonious scaleto measure ımpulse buying tendency, in W. M. Pride ve G. T. Hult (Eds.), Chicago: American Marketing Association: Enhancing knowledge development in marketing, 206-307.

Wilhelm, M. S., & Hanley, A. (1992). Compulsive buying: An exploration into self-esteem and money attitudes. Journal of Economic Psychology, 13(1), 5-18. https://doi.org/10.1016/0167-4870(92)90049-D

Wood-Barcalow, N., Tylka, T., & Augustus-Horvath, C. (2010). ‘‘But I like my body’’: positive body image characteristics and a holistic. Body Image 7(2), 106-116. https:// doi.org/10.1016/j.bodyim.2010.01.001

Yüce, A., & Kerse, Y. (2018). Kişiliğin kompulsif satın alma davranışı üzerindeki etkisi: ampirik bir çalışma. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 32 (1), 143-156.

İndir

Yayınlanmış

2023-10-27

Nasıl Atıf Yapılır

Tekşan, N., & Öztürk, D. (2023). Tüketicilerin Bedeni Beğenme ve Öz Yeterlilik Algılarının Dürtüsel ve Kompulsif Satın Alma Davranışı Üzerindeki Etkisi. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 10(100), 2885–2897. https://doi.org/10.5281/zenodo.10045790