Kararları Etkileyen Bilinçsiz Bir Ön Yargı: Sporda Hakem Değerlendirmelerinde Halo Etkisi
Abstract views: 78
/ 
PDF downloads: 37
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.14028446Anahtar Kelimeler:
Halo etkisi, ön yargı, spor, hakem yanlılığı, hakem değerlendirmeleriÖzet
Bu araştırma, görev aldıkları bireysel veya takım sporu müsabakalarında öznel değerlendirmelerde de bulunabilen hakemlerin bazı tanımlayıcı değişkenlere göre, sporcu performansları hakkında yaptıkları değerlendirmelerde, Halo etkisi altında olup olmadıklarını öğrenmek amacıyla yapılmıştır. Araştırma grubunu, çeşitli spor dallarında ve farklı klasmanlarda görev alan 2023 yılı için vizeli gelişigüzel (haphazard) örnekleme yöntemi ile seçilen 247 hakem oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak, kişisel bilgi formu ve İpin (2023) tarafından geliştirilen “Sporda Hakem Değerlendirmelerinde Algılanan Halo Etkisi Ölçeği” kullanılmıştır. Verilerin analizinde, katılımcıların tanımlayıcı özelliklerinin belirlenmesi için sayı, frekans ve yüzde analizleri, ölçek puanlarının değerlendirilmesinde ise minimum-maksimum düzeyleri, ortalama ve standart sapma analizleri yapılmıştır. Ölçeğin hakemlerin tanımlayıcı özellikleriyle karşılaştırılması için ise Tek yönlü varyans analizi ile Bağımsız gruplar T-testi analizi kullanılmıştır. Elde edilen bulgulara göre; araştırmaya katılan hakemlerin Halo etkisine yönelik “Halo etkisi genel” ortalaması zayıf, “belirgin boyut etkisi” ortalaması zayıf, “yetersiz ayrım etkisi” ortalaması çok zayıf, “genel izlenim etkisi” ortalaması zayıf olarak bulunmuştur. Ayrıca hakemlerin cinsiyete göre “genel izlenim etkisi” puanlarının anlamlı farklılık gösterdiği, yaşa göre her boyut için aldıkları puanların anlamlı farklılık gösterdiği, öğrenim durumuna göre her boyut için aldıkları puanların anlamlı farklılık gösterdiği, hakemlik düzeyine göre “genel izlenim etkisi” puanlarının anlamlı farklılık gösterdiği, spor geçmişine göre “genel izlenim etkisi” puanlarının anlamlı farklılık gösterdiği, hakemlik branşına göre tüm boyutlar için aldıkları puanların anlamlı farklılık gösterdiği bulunmuştur. Araştırma sonuçlarına göre, genel olarak hakemlerin sporcularla ilgili değerlendirme yaparken Halo etkisinin altında olmadıkları söylenebilir. Ancak, sonuçlar arasında Halo etkisinin varlığına işaret eden bazı bulguların da yer alması nedeniyle konuyla ilgili daha detaylı araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır.
Referanslar
Aiken, L. R. (2009). Psychological testing and assessment. Pearson Education India.
Allport, G. W. (1979). The nature of prejudice (25th anniversary edition). Addison-Wesley Publishing Company.
Arsan, N. (2012). Buz pateninde hakem değerlendirmelerinin genellenebilirlik kuramı ve rasch modeli ile incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara.
Ateş, G. (2020). Voleybol ligleri hakemlerinin düşünme stilleri. Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Konya.
Atılgan, D., & Tükel, Y. (2019). Hakemlerin karar verme stillerinin incelenmesi. Sport Sciences, 14(2), 22-32. http://dx.doi.org/10.12739/NWSA.2019.14.2.2B0119
Bartlett, C. J. (1983). What's the difference between valid and invalid halo? Forcedchoice measurement without forcing a choice. Journal of Applied Psychology, 68(2), 218-226. https://doi.org/10.1037/0021-9010.68.2.218
Borman, W. C. (1975). Effects of instructions to avoid halo error on reliability and validity of performance evaluation ratings. Journal of Applied Psychology, 60(5), 556- 560. https://doi.org/10.1037/0021-9010.60.5.556
Cambridge Dictionary. (t.y.). Halo. in English dictionary. https://dictionary.cambridge.org/dictionary/ english/halo
Cooper, W. H. (1981). Ubiquitous halo. Psychological Bulletin, 90(1), 218-244. https://doi.org/10.1037/ 0033-2909.90.2.218
Creswell, J. W. (2019). Eğitim araştırmaları (2. baskı) (Çeviri Editörü: Halil Ekşi). Limit Ofset.
Çelik, D. Ö. (2020). Farklı spor dallarında görev yapan hakemlerin karar verme stillerinin incelenmesi. Gaziantep Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 5(4), 385-398. https://doi.org/10.31680/ gaunjss.776473
Dennis, I. (2007). Halo effects in grading students projects. Journal of Applied Pyschology, 92(4), 1169-1176. https://doi.org/10.1037/0021-9010.92.4.1169
Dinçer, N. (2013). Spor yöneticilerinin karar verme stilleri ile problem çözme becerileri üzerine bir araştırma. Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara.
Durna, E. (1997). Türkiye’de futbol ve hakem. Yıldızlar Matbaacılık.
Eroğlu, S. Y. (2018). Hakemlerin ahlaki olgunluk ve empati düzeylerinin karar verme stillerine etkisinin incelenmesi. Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Kütahya.
Efe, M., Öztürk, F., & Koparan, Ş. (2008). Bursa ilindeki faal futbol hakemlerinin problem çözme ve atılganlık düzeylerinin belirlenmesi. Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi. 6(29), 49-58. https://doi.org/10.1501/Sporm_0000000092
Fishbein, M., & Ajzen, I. (1975). Belief, attitude, intention and behaviour. Addison-Wesley Publishing Company.
Fisicaro, S. A., & Lance, C. E. (1990). Implications of three causal models for the measurement of halo error. Applied Psychological Measurement, 14(4), 419- 429. https://doi.org/10.1177/ 014662169001400407
Hickman, T. M., & Lawrence, K. E. (2010). The halo effect of goodwill sponsorship versus the pitchfork effect of supporting the enemy. Journal of Sponsorship, 3(3), 265-276.
Hotaman, D. (1995). Gülhane askeri tıp akademisi sağlık meslek yüksekokulu hemşirelik bölümü öğrencilerinin tutumları ile akademik başarıları arasındaki ilişki. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
İpin, Y. Ç. (2023). Sporda hakem değerlendirmelerinde algılanan halo etkisi: Bir ölçek geliştirme çalışması. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Muğla.
Jurgensen, C. E. (1950). Intercorrelations in merit rating traits. Journal of Applied Psychology, 34, 240-243. https://doi.org/10.1037/h0062163
Kağıtçıbaşı, Ç. (2010). Günümüzde insan ve insanlar. Evrim Yayınları.
Karakoç-Alatlı, B. (2012). Başarının değerlendirilmesinde algılanan halo etkisi ölçeği’nin geliştirilmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Karakuş, M. A. (2008). İlköğretim öğrencilerinin başarılarının değerlendirilmesinde hale etkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Kasap, H. (1997). Beden eğitimi. Morpa Spor Ansiklopedisi, 1, 156-160.
Kozlowski, S. W. J., Kirsch, M. P., & Chao, G. T. (1986). Job knowledge, ratee familitarity and halo error: An exploration. Journal of Applied Psychology, 71(1), 45-49. https://doi.org/10.1037/0021-9010.71.1.45
Kozlowski, S. W. J., & Kirsch, M. P. (1987). The systematic distortion hypothesis, halo, and accuracy: An individual-level analysis. Journal of Applied Psychology, 72(2), 252-261. https://doi.org/10.1037/0021-9010.72.2.252
Lance, C. E., LaPointe, J. A., & Stewart, A. M. (1994). A test of the context dependency of three causal models of halo rater error. Journal of Applied Psychology, 79(3), 332-340. https://doi.org/10.1037/0021-9010.79.3.332
Landy, D., & Sigall, H. (1974). Beauty is talent: Task evaluation as a function of the performer's physical attractiveness. Journal of Personality and Social Psychology, 29(3), 299-304. https://doi.org/10.1037/h0036018
Landy, F. J., & Farr, J. L. (1980). Performance rating. Psychological Bulletin, 87(1), 72-107. https://doi.org/10.1037/0033-2909.87.1.72
Larose, H., & Standing, L. (1998). Does the halo effect occur in the elderly? Social Behavior and Personality, 26(2), 147-150. https://doi.org/10.2224/sbp.1998.26.2.147
Lucker, G. W., Beane, W. E., & Helmreich, R. L. (1981). The strength of the halo effect in physical attractiveness research. Journal of Psychology, 107, 69-75. https://doi.org/10.1080/ 00223980.1981.9915206
Mandell, M. M. (1956). Supervisory characteristics and ratings: A summary of recent research. Personnel Psychology, 32, 435-440.
Miller, A. G. (1970). Role of physical attractiveness in impression formation. Psychonomic Science, 19(4), 241-243. https://doi.org/10.3758/BF03328797
Morgan, C. T. (2015). Psikolojiye giriş (Ed. Sirel Karakaş ve Rükzan Eski) (22. Baskı). Eğitim Yayınevi.
Murphy, K. R., & Anhalt, R. L. (1992). Is halo error a property of the rater, ratees, or the specific behaviors observed? Journal of Applied Psychology, 77(4), 494–500. https://doi.org/10.1037/0021-9010.77.4.494
Murphy, K. R., Jako, R. A., & Anhalt, R. L. (1993). Nature and consequences of halo error: A critical analysis. Journal of Applied Psychology, 78(2), 218–225. https://doi.org/10.1037/0021-9010.78.2.218
Newcomb, T. M. (1931). An experiment designed to test the validity of rating technique. Journal of Educational Psychology, 22, 279-289. https://doi.org/10.1037/h0070737
Nisbett, R. E., & Wilson, T. D. (1977). The halo effect: Evidence for unconscious alteration of judgments. Journal of Personality and Social Psychology, 35(4), 250-256. https://doi.org/10.1037/0022-3514.35.4.250
Nufer, G., & Alesi, N. (2018). The halo effect in sports. International Journal of Business and Social Science, 9(2), 31-44. https://doi.org/10.30845/ijbss
Nufer, G. (2018). An exploration of the halo effect in professional soccer. European Journal of Physical Education and Sport Science, 4(9), 17-29. https://zenodo.org/records/1319077
Nufer, G. (2019). Say hello to halo: The halo effect in sports. Innovative Marketing, 15(3), 116-129. https://doi.org/10.21511/im.15(3).2019.09
Özdamar, K. (2003). Modern bilimsel araştırma yöntemleri. Kaan Kitabevi.
Özgüven, İ. E. (2007). Psikolojik testler. PDREM Yayınları.
Palmer, C. L., & Peterson, R. D. (2016). Halo effects and the attractiveness premium in perceptions of political expertise. American Politics Research, 44(2), 353– 382. https://doi.org/10.1177/ 1532673X15600517
Pekcan, N. (2019). Algılanan halo etkisinin hiyerarşik doğrusal modelleme ile incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Pike, G. R. (1999). The constant error of the halo in educational outcomes research. Research in Higher Education, 40(1), 61-86. https://doi.org/10.1023/A:1018774311468
Rainey, D., & Hardy, L. (1999). Sources of stress, burnout and intention to terminate among rugby union referees. Journal of Sports Sciences, 17(10), 797-806. https://doi.org/10.1080/026404199365515
Rogers, E. P. (2005). Scale construction and halo effect in secondary student ratings of teacher performance. Brigham Young University Department of Instructional Psychology and Technology Doctoral Thesis, Canada.
Sapiro, D., & Tagiuri, R. (1959). Some effects of response inferring personality traits. Journal of Psychology, 47, 127-136.
Sarıdede, Ç., (2018). Voleybol hakemlerinin öz yeterlik düzeyleri ve karar verme becerilerinin incelenmesi. Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Sigall, H., & Ostrove, N. (1975). Beautiful but dangerous: Effects of offender attractiveness and nature of the crime on juridic judgment. Journal of Personality and Social Psychology, 31(3), 410-414. https://doi.org/10.1037/h0076472
Suveren, Y. (2022). Bilinçsiz önyargı: Tanımı ve önemi. Current Approaches in Psychiatry, 14(3), 414-426. https://doi.org/10.18863/pgy.1026607
Thorndike, E. L. (1920). A constant error on psychological rating. Journal of Applied Psychology, 4, 25-29. https://doi.org/10.1037/h0071663
Turgut, F. M. (1993). Eğitimde ölçme ve değerlendirme metotları (9. basım). Saydam Matbaacılık.
Ulutaş, H. (2021). Futbol hakemlerinin klasmanlarına göre psikolojik dayanıklılık ve karar verme stillerinin incelenmesi. On dokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Samsun.
Ünsal, A. (2005). Tribün cemaatinin öfkesi, ticarileşen Türkiye futbolunda şiddet. İletişim Yayınları.
Yavuz, E. (2022). Görünümü taklit eden markaların, orijinal marka imajına etkisi: Halo etkisi üzerine bir araştırma. Bahçeşehir Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2024 International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR)
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
