AZERBAYCAN’DA KIZIL KIRGIN KURBANI SEYİD HÜSEYİN VE EDEBİ FAALİYETLERİ

Özet

Sovyetler Birliği’nde ağırlıklı olarak 1937-1939 yılları arasında sürdürülen imha siyaseti sebebiyle Türk dünyasına mensup edip, gazeteci, fikir adamı ve diğer meslek gruplarından on binlerce şahıs “pan-Türkist”, “pan-İslamist”, “karşı devrimci”, “rejim muhalifi”, “milliyetçi”, “halk düşmanı” gibi suçlamalarla kurşuna dizilmiştir. Bu uygulama o derece ileri götürülmüştür ki öldürülen ediplerin adını anmak dahi büyük suç kabul edilmiştir. Kızıl kırgın kurbanlarının eş ve çocukları “rejim düşmanın akrabası” oldukları gerekçesiyle benzer cezalara çarptırılmıştır. Sovyet ideolojisini benimsemeyen tüm şahısların yok edildiği bu soykırıma “kızıl terör”, “kızıl kırgın” gibi isimler verilir. 1930’lu yıllarda en katı şekilde uygulanan zulüm ve sindirme politikalarının sonucu olarak ortaya çıkan tutuklama, sürgün ve katliamlar Azerbaycan’da milli direnişi tamamen ortadan kaldırmıştır. 20. yüzyılın ilk yarısında kaleme aldığı eserleriyle ün kazanan tenkitçi, hikayeci, pedagog ve gazeteci Seyid Hüseyin Sadıq, (Hüseyin Mir Kazımoğlu Sadıq) Sovyet dönemi repressiya yıllarındaki kızıl kırgın kurbanlarındandır. Yirminci yüzyılın başlarında edebi tenkidin dikkat çeken temsilcilerinden biri yine Seyid Hüseyin'dir. O, halkın eğitimine, yeni okulların açılmasına, ders kitaplarının hazırlanmasına ve öğretmen kadrolarının yetiştirilmesine hususi dikkat çekmiş, bu konuda büyük gayret göstermiştir. Seyid Hüseyin, titiz bir tenkitçi olarak eserleri değerlendirirken önyargıya ve düşmanca tutumla yapılan eleştiriye karşı çıkar. Çağdaş Azerbaycan hikayeciliğinin gelişim çizgisi incelenirken Seyid Hüseyin’in kendine özgü bir yeri olduğu görülür. Müellifin 1920’li yılların sonundan başlayıp 1930’lu yılların ortasına kadar matbaa yüzü gören hikayeleri Azerbaycan edebiyat dünyasında ses getirir. Günümüzde kıymetini hala koruyan eserleri Seyid Hüseyin'in ülkede “hikaye ustası” sıfatıyla anılmasına vesile olur. Hanımı Azerbaycan istiklal şairesi Ümmügülsüm Sadıqzade de dahil olmak üzere Seyid Hüseyin’in ailesinden toplam 13 şahıs kızıl kırgın kurbanı olmuş ve kurşuna dizilerek hayatını kaybetmiştir.