AZERBAYCAN’IN İSTİKLAL ŞAİRESİ ÜMMÜGÜLSÜM SADIQZADE

Özet

İstiklal, hürriyet, milli kimlik gibi konuların yasak olduğu Sovyetler Birliği’nde buna aykırı hareket eden pek çok edebiyatçı yok edilmiştir. 1937-1939 yılları arasında yoğunlaşan bu imha siyaseti yüzünden Türk dünyasına mensup aydınlar “rejim muhalifi” oldukları gerekçesiyle kurşunlanarak idam edilir. Öldürülen sanatkarların kitaplarını bulundurmak dahi suç olarak kabul edilir. Sovyet ideolojisini benimsemeyen insanların mahvedildiği bu hadiselere, halk arasında “kızıl terör”, “kızıl kırgın” ve “repressiya” gibi adlar verilmiştir. 1930’lu yıllarda sert biçimde uygulanan zulüm ve sindirme siyaseti gereği tutuklama, sürgün ve idam cezaları verilir. Bu hukuksuz uygulama sebebiyle o dönemde Azerbaycan’da özgürlük ve milli direniş düşüncesi sekteye uğrar.  Azerbaycan’ın istiklal şairesi Ümmügülsüm Sadıqzade 1900 yılında Bakü yakınlarındaki Novxanı’da dünyaya gelir. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı Mehemmed Emin Resulzade’nin amca kızıdır. Küçük yaştan itibaren sanat ve edebiyata ilgi duyan Ümmügülsüm henüz 9 yaşında iken şiir yazmaya başlar. Çok sayıda gazete ve dergide hem şiir hem de hikayeleri yayımlanır. "Solğun Çiçek” hikayesi Qurtuluş dergisinin ilan ettiği hikaye yazma yarışmasında ödüle layık görülmüştür. Daha sonra kendisi gibi milliyetçi fikirlere sahip ünlü edebiyatçı Seyid Hüseyin’le evlenmiştir. 1937 yılında Seyid Hüseyin hapsedildikten sonra Ümmügülsüm Hanım da halk düşmanının eşi olduğu gerekçesiyle Bakü’deki Bayıl cezaevinde atılır. Daha sonra Mordva vilayetindeki hapishanenin çalışma kampına gönderilir. Sovyet yöneticileri 1930 yıllarda kaleme aldığı şiirlerindeki sakıncalı fikirleri sebebiyle onu düşman ilan ederler. “pan-Türkist”, “pan-İslamist” “rejim muhalifi” gibi sıfatlarla itham edilmiştir. 8 yıllık sürgün ve hapis sürecinin ardından Bakü’ye dönmüş, ancak bu şehirde kalmasına izin verilmemiştir. Uzun yıllar maruz kaldığı zulüm sebebiyle hastalanmış, Şamaxı şehrinde 3 ay yaşadıktan sonra vefat etmiştir. Azerbaycan’da “istiklal şairesi” sıfatıyla ünlenen Ümmügülsüm Sadıqzade’nin rejim kurbanı edilerek öldürülmesinin üstünden 75 yıl geçmesine rağmen hakkında yapılan araştırmalar kanaatimizce yeterli değildir. Vatan sevgisi, milli kimlik ve mili bağımsızlık idealiyle Azerbaycan edebiyatında iz bırakan bu güçlü şairenin hayatı ve sanatı hakkında bilimsel incelemeler yapılmalıdır.  Zira 44 yıllık ömrünün büyük bölümünü Azerbaycan’ın milli bağımsızlık mücadelesine adayan, 8 yıl hapis ve sürgün hayatı yaşayan Ümmügülsüm Sadıqzade’nin Türk dünyasında hak ettiği biçimde tanıtılması gerekmektedir