Nahçıvan’da Icra Edilen Bir Bölümlü Halayların Karakteristik Özellikleri

Özet

Bu çalışmada Azerbaycan, özellikle de Nahçıvan folklör örnekleri arasında en eski ve yaygın dans türü halaylar incelenmeye alınmıştır. Halayların bir bölümlü türünün teorik analizi sonucunda bu halayların karakteristik özellikleri ortaya çıkarılmıştır.

Kadim ve zengin bir kültüre sahip olan Azerbaycan halkı, kültürel mirasını günümüze kadar korumuştur. İlk insan yerleşimlerinden olan Gobustan ve Gemigaya'nın kaya resimlerinde dans sahnelerinin tasvir edilmesi, burada yaşamın çok eski çağlardan beri var olduğunun kanıtıdır. Kaya resimlerinde yer alan halay tasvirleri, onun binlerce yıl önceki varlığını doğrulamaktadır. Nahçıvan bölgesinde yer alan Gemigaya'daki resimler arasında dans törenlerine ait görsellerin özel bir yeri vardır. Sentetik bir sanat türü olan halay, enstrümantal, vokal müzik ve performans gibi birçok sanatı bir araya getiriyor. Azerbaycan halaysı vokal, vokal-enstrümantal ve enstrümantal olmak üzere 3 türde tecelli etmektedir. Vokal yani sadece şarkı eşliğinde icra edilir. Buraya “Hakışta” ve “Gülümheyler” aittir. Ağırlıklı olarak kadınlar tarafından gerçekleştirilir. Vokal-enstrümantal ve enstrümantal halaylar hem kadınlar hem de erkekler tarafından icra edilmektedir.

Nahçıvan halayları 1, 2 ve 3 bölümlü olmaktadır. Bir bölümlü halaylar, karakterlerine ve içeriklerine uygun bir hızda oynanır. Bazı tek parça halaylarda dans nispeten düşük veya orta hızda başlar, daha sonra hızlanmasına rağmen parçalara bölünmez. Aynı müzikal malzeme gelişir. “Bendi”, “Dalan”, “Dello”, “Dikdabanı”, “Efseri”, “Göyçemeni”, “Hoynare”, “Kafeyi”, “Gaz-gazı”, “Genimo” bunlardan bazılarıdır.

Bir bölümlü halayların teorik analizi, onların ölçü sayısının daha çok 6/8 veya 3/8 olduğunu, genel olarak Allegro veya Allegretto temposunda çalındığını, melodi aralığının oldukça küçük – üç sesten beş sese kadar olduğunu göstermektedir. Bu tür halaylarda ağırlıklı olarak “Rast” ve “Şur”dizileri daha sık kullanılmaktadır.

Bu halaylardan bazıları günümüzde bayramlarda ve düğünlerde icra edilmektedir.