MEDYA, TÜKETİME DAYALI YAŞAM TARZLARI, DAVRANIŞSAL TERCİHLER VE KREDİ KARTI KULLANIMINA YÖNELİK DÜZENLEMELER: REGÜLASYONUN TÜKETİM ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİ ÖLÇMEYE YÖNELİK BİR UYGULAMA (GÜMÜŞHANE ÖRNEKLEMİ)

Özet

Kredi kartlarının nakit taşımadan, ödemeyi ekstre tarihine kadar erteleyerek ya da vadeye yayarak satın alma imkânı sağlaması toplam talebi desteklemekte; ayrıca para arzını arttırmaktadır. Ancak, son yirmi yılda çok sayıda kullanıcının bütçesini aşan borç yükü altına girmesi, tüketicilerin rasyonel tercih yapma yetisini baskılayan unsurlar bulunduğunu düşündürmektedir.
Bankaların arz eden tarafı oluşturduğu kredi kartları ve tüketici kredileri piyasası, eksik rekabet halinin tipik örneği olarak görülebilir. Eksik rekabet piyasalarının diğer bir örneği ise yayıncılıktır. Tekellerin egemen olduğu medya ve ticari kültürel ürünler piyasası, bankalarla eskisi kadar bütünleşik değildir. Buna karşın kreditör, reklam veren ve sponsor olarak bankalar, medya üzerinde halen güç sahibidir. Türkiye’de 1980 sonrası liberalleşme ve deregülasyon siyasaları sonucu ortaya çıkan bu bağlam, kültürel üretimi ve genel anlamda tüketim tercihlerini belli bir yöne kanalize etmiştir. Kredi kartı kullanımına yönelik düzenleme girişimleri, neo-liberalizmi ve başat kültürel üretimi hesaba katmadan başarı ummaktadır.
Kredi kartıyla gerçekleşen alışverişlerde Şubat 2014’de 9 taksitle sınırlandırılmış, Eylül 2016’da ise, sınırlandırma yaklaşımı korunmakla birlikte bir miktar gevşetilmesi gündeme gelmiştir. Bu çalışmada taksit sınırlandırılmasının tüketim toplumu içindeki etkisi analiz edilmeye çalışılmıştır. Araştırmanın evrenini Gümüşhane il merkezinde harcamalarını kredi kartıyla gerçekleştiren tüketiciler oluşturmaktadır. Tüketicilere uygulanan anket formlarından 429’u geçerli sayılmıştır. Frekans dağılımları çıkarılan yanıtlara %95 güven aralığında güvenilirlik testleri yapılmış, daha sonra çapraz tablolara ki-kare ve Anova testleri uygulanarak anlamlılık düzeylerine bakılmıştır. Bulgular, taksitlendirmeye dönük düzenlemelerin, medyanın sunduğu kültür karşısında etkisinin azaldığını göstermektedir. Tüketiciler, medyadaki reklamların, tüketime dayalı yaşam tarzlarının ya da çevredeki örneklerin etkisiyle, fazla ihtiyaçları olmayan ürünleri satın aldıklarının ve borca girdiklerinin farkındadır. Bir başka sorun ise, düşük gelirli tüketicilerin, bütçeleri üzerindeki kontrollerini yitirmesi ve kredi kartına bağımlı hale gelmesidir. Sürekli borç içinde, tasarruf yapma olanağını yitiren tüketiciler açısından kredili satışlardaki vade sayısının azalması ya da artmasının etkisi oldukça sınırlıdır.