BİLİNÇ PROBLEMİNE DAMASIO’NUN YAKLAŞIMI

Özet

Bilinç, zihin felsefesinin başlıca problemlerinden biridir. Bilinç aynı zamanda nörobilimlerin de gizem perdesini kaldırmaya çabaladığı bir olgudur. Bilinç problemine hem nörolojik hem de felsefî perspektiften yaklaşan düşünürlerin ve bilimcilerin sayısı ise fazla değildir. Damasio da bilince iki perspektiften yaklaşan bir bilim insanı ve düşünürdür. Damasio, bilincin canlıların evrimi sürecinde türeyerek gelişen ve organizmaya sağladığı avantajlarla genetik olarak aktarılan bir özellik olduğunu savunur. Evrim sürecinde, Damasio’nun bilinçli aklın türeyişini sağladığını savunduğu temel biyolojik mekanizma “homeostaz”dır. Damasio, homeostazın ve de onun “bilinçli vekili” diye nitelendirdiği duyguların, kültürel süreçteki rolü üzerinde ısrarla durur. İnsanın kültürel aklının biyolojik kökeni konusunda Damasio’nun önerdiği formül, homeostazın hem basit organizmaların hem de insan da dâhil karmaşık organizmaların yaşamını sürdürmelerini ve gelişimlerini güvence altına alan davranışsal stratejilerin ortaya çıkışından sorumlu olduğu fikrini esas alır. Bilincin neye yardımcı olduğunu soran Damasio, buna en basit düzeylerde bile bilincin çevresel koşullara verilen tepkinin optimize edilmesine yardımcı olduğu cevabını verir. Damasio, bilinçli zihnin organizmaya sağladığı en büyük avantajın, hayatta kalma endişesi taşıyan bir “benlik hissi”ni beraberinde getirmesi olduğunu öne sürer. Bilincin evrimindeki daha karmaşık düzeylerde, bu benlik hissine bellek, muhakeme, dil gibi işlevler eklenir ve bilincin avantajı daha da artar. Damasio kültürel gelişmelerin ardında yatan gücü de “homeostatik dürtü” olarak değerlendirir. Ona göre mitos, din, sanat, felsefe, bilim, teknoloji gibi kültür formlarının ve kanunlar, hukuk sistemleri, ahlâklar gibi sosyal kurumların kaynağı “sosyokültürel homeostaz”dır. Böylece Damasio, bilinç hakkındaki evrimsel izahını, biyofelsefî bir kültür kuramıyla bütünleyerek özgün bir görüş ortaya koymaktadır.