Magrâvî’nin “el-Müfessirûn” Adlı Eserinde Bazı Müfessirleri ve İmam Gazzâlî’yi Eleştirmesi Üzerine Bir Değerlendirme -İhyâu Ulûmi’d-Dîn’in Yakılması Örneği-


Abstract views: 68 / PDF downloads: 97

Yazarlar

DOI:

https://doi.org/10.5281/zenodo.8196537

Anahtar Kelimeler:

Gazzâlî, İhyâ’ü Ulûmi’d-Dîn, Magrâvî, Eleştiri, Hoşgörü.

Özet

Ebû Hâmid Muhammed el-Gazzâlî’nin (ö.505/1111), İslâm Medeniyeti kültür tarihinde önemli bir yere sahip olduğu bilinmektedir. Kendisi, birçok konuda değerli eser kaleme almıştır. Onun asırlar boyunca meşhur olan eseri, İhyâü Ulûmi’d-Dîn adlı çalışmadır. İçerik olarak İhyânın, Müslümanlarda ortaya çıkan manevî hastalıkları teşhis ve tedavi etme amacıyla yazıldığı söylenebilir. Başka bir ifadeyle İhyâ, İmam Gazzâlî’nin Müslümanlar için bir ıslah ve ahlakî erdem kazandırma projesi olarak kabul edilmiştir. İhyâ adlı eser, Müslümanlar için ibadet gibi değerlerin yanı sıra insanı inşâ ve helak eden faktörleri ele almıştır. Bilindiği üzere neredeyse her eser, bazı çevreler tarafından takdir edildiği gibi bazı kesimler tarafından da eleştirilmiştir. Bu durum, İmam Gazzâlî’nin İhyâ adlı eseri için de geçerlidir. Nitekim bazıları kutsal metin kategorisinde İhyâ’yı kutsayacak kadar ileri gitmiş, bazıları ise onu fitne ve fesadın kaynağı olarak kabul etmiş; bazı resmî makamlar tarafından evlerde bulundurmayı yasaklamış, hatta halkın huzurunda yakacak kadar ileriye gitmişlerdir. Buna Magrib Sultanı Ali b. Yûsuf b. Tâşfîn (ö.537/1143) örnek olarak verilebilir. Ali b. Yûsuf’un bu davranışı, birçok kimseyi cesaretlendirmiş, aşırıya gitmelerine neden olmuştur. Bu olumsuz bakış açısı, halen hayatiyetini sürdürmektedir. Günümüzde İmam Gazzâlî’nin İhyâ’sını oldukça sert eleştirenlerden birisi de Ebû Sehl Muhammed el-Magrâvî’dir. Kendisi kelamî bağlamda Selefî düşünceye sahiptir. Eleştiride normal standartlara bağlı olmayan Magrâvî, İhyâ’nın yakılmasını normal bir davranış olarak görmektedir. Magrâvî, eleştiride Gazzâlî ile yetinmemiş, birçok alimi ağır eleştirmekten geri durmamıştır. Mesela Cârullâh ez-Zemahşerî (ö.538/1144), Fahruddîn Râzî (ö.606/1209) Beyzâvî (ö.683/1286), Ebussuûd Efendi (ö.982/1574) ve İsmail Hakkı Bursevî (ö.1137/1725) onlardan bazılarıdır. Magrâvî, Ebussuûd Efendi’yi eleştirirken Türklerin hep Hanefî-Mâtüridî akideye bağlı kaldıklarını ve Selefî düşünceye uzak durduklarını söyleyerek eleştirisini bireyden daha çok, topluma teşmil ederek Müslüman Türklere ithamda bulunmuştur. Bu çalışmada Magrâvî’nin, Gazzâlî’ye ve bazı müfessirlere yönelttiği eleştiriler ele alınmıştır. 

Referanslar

Abbâs, İhsân. Târîhü’l-edeb el-Endülüsî -Asrü’t-tavâif ve’l-murâbitîn. Beyrût: Dârü’s-Sakâfe, 1978.

Âlûsî, Ebü’l-Berekât Hayruddîn Nu‘mân b. Mahmûd. Cilâʾu’l-ʿayneyn fî muhâkemeti’l-ahmedeyn. Kâhire: Matbaatü’l-Medenî, 1981.

Annân, Muhammed Abdullâh. Devletu’l-İslâm fi’l-Endülüs. Kâhire: Mektebetü’l-Hancî, 1990.

Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Tarihi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1988.

Çiçek, Hacı. Ebû Sehl Muhammed el-Magrâvî’nin “el-Mufessirûn” Adlı Eserinde Seyyid Kutub’u Tenkidi-Hz. Musa ve Hz. Osman Örneği-. RESS Journal Route Educational & Social Science Journal Volume 9/Issue 3, May 2022.

Çiçek, Hacı. Magrâvî’nin Selefîliği ve Eleştiri Yöntemi -Seyyid Kutub Örneği-. Ankara: Gece Kitaplığı, 2022.

Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâluddîn Abdurrahmân b. Muhammed. Nüzhetü’l-elibbâ fî tabakâti’l-üdebâ. thk. İbrâhîm Samarraî. Zerkâ/Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, 1985.

Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed el-Herevî. Tehzîbü’l-Lüga. Beyrût: Dârü İhyâi Türâsi’l-Arabî, 2001.

Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân Halîl b. Ahmed b. Amr. Kitâbü’l-ayn. Kâhire: Dârü Mektebeti’l-Hilâl, ts.

Feyyûmî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Alî. el-Misbâhu’l-münîr fî garîbi’ş-şerḥi’l-kebîr li’r-râfiʿî. Beyrût: el-Mektebetu’l-İlmiyye, ts.

Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. İhyâü ulûmi’d-dîn. Beyrût: Dârü’l-Marife, ts.

Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Mişkâtü’l-envâr. thk. Ebü’l-Alâ Afîfî. Kâhire: Dârü’l-Kavmiyye, ts.

Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdurrahmân el-Irâkî. el-Mugnî ʿan hamli’l-esfâr fi’l-esfâr fî tahrîci mâ fi’l-İhyâʾi mine’l-ahbâr. Riyâd: Mektebetü Taberiyye, 1995.

İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh. Tebyînü kezibi’l-müfterî fîmâ nüsibe ile’l-imâm ebi’l-Hasan el-Eşʿarî. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, 1404.

İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen el-Ezdî. Cemheretü’l-lüga. Beyrût: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.

İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyin Ahmed. Mü‘cemü mekâyisi’l-lüga. Beyrût: Dârü’l-Ciyl, 1991.

İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. Vefayâtü’l-a‘yan ve enbâü ebnâi’z-zamân. Beyrût: Dârü Sâdır, 1971.

İbn Kesîr, Ebü’l Fidâ İsmâil. el-Bidâye ve’n-nihâye. Ammân: Beytü’l-Efkâr ed-Devliyye, ts.

İbn Manzûr, Ebû Fadl Cemâlüddîn Muhammed. Lisânü’l-Arab. Beyrût: Dârü Sâdır, 1300.

İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm el-Harrânî. er-Redd ala'l-mantıkıyyîn. thk. Refik el-Acem. Beyrût: Dârü’l-Marife, 1993.

İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir, Muhammed b. Abdullâh b. Muhammed el-Meâfirî. Kânûnü’t-teʾvîl. Cidde: Dârü’l-Kıble li-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 1986.

İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Alî. el-Muntazam fî tarîhi’l-mülûki ve’l-ümem. thk. Muhammed Abdülkadir Ata-Mustafâ Abdülkadir Ata. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.

İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâluddîn Abdurrahmân b. Muhammed. Telbîsü İblîs. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 2001.

İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâluddîn Abdurrahmân b. Muhammed. Saydü’l-hâṭır. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 2004.

İbnü’l-İmâd, Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezarâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, thk. Mahmûd Arnaût, Dımaşk: Dârü İbn Kesîr, 1986.

İbnü’l-Kalânisî, Ebû Ya‘lâ er-Reîsülecel Mecdürrüesâ el-Amîd Hamza. Târîhü Dımaşk, thk. Süheyl Zekkâr, Dârü Hassân, Dımaşk: 1983.

Kiyâ el-Herrâsî, Ebü’l-Hasen Şemsülislâm İmâdüddîn Alî b. Muhammed b. Alî. Ahkâmü’l-Kurʾân. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.

Magrâvî, Ebû Sehl Muhammed b. Abdurrahmân. el-Akîdetu’s-selefiyye. Riyâd: Dârü’l-Menâr, 1993.

Magrâvî, Ebû Sehl Muhammed b. Abdurrahman. el-Müfessirûn beyne’t-te’vîl ve’l-isbât fî âyâti’s-sıfât. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2000.

Magrâvî, Ebû Sehl Muhammed b. Abdurrahmân. Mevsû’atü mevâkıfı’s-selef fî’l-akîde ve’l-menhec ve’t-terbiyye. Kâhire: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 2007.

Magrâvî, Ebû Sehl Muhammed b. Abdurrahmân. et-Tadabbür ve’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân bi sahîhi’s-sünen. Lübnân: Mektebetü Mişkât el-İslâmiyye, 2014.

Mahmûd, Abdurrahmân b. Sâlih. Mavkıf İbn Teymiyye, mine’l-eşâira. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd,1995.

Merçil, Erdoğan. “Ali b. Yûsuf b. Tâşfîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2: 458-459. İstanbul: 1989.

Mevdûdî, Ebü’l-Ala, İslâm’da İhya Hareketleri, çev. A. Ali Genç, İstanbul: Pınar Yayınları,

Muhibbî, Muhammed el-Emîn b. Fazlillâh b. Muhibbillâh. Hulâsatü’l-eser fî aʿyâni’l-karni’l-hâdî ʿaşer. Beyrût: Dârü Sâdır, ts.

Ömer, Ahmed Muhtâr Abdülhamîd. Mü‘cemü’l-lügati’l-Arabiyye el-muâsıra. Kâhire: Alemü’l-Kütüb, 2008.

Sallâbî, Ali Muhammed. ed-Devletü’l-Fâtımiyye. Kâhire: Müessesetü’n- Neşr, 2006.

Samarrâî, Halîl İbrâhîm ve diğerleri. Târîhü’l-Arab ve hadâratuhum fi’l-Endülüs. Beyrût: Dârü’l-Küttâbi’l-Cedîd el-Muttahida, 2000.

Şakir, Mahmûd. İslâm Tarihi. çev. Ferit Aydın. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1995.

Uludağ, Süleyman. “Ayderûs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4: 232-234.

İstanbul: 1991.

Yâfiî, Ebû Muhammed Afîfuddîn Abdullâh b. Selmân. Mir’atü’l-cinân ve ‘ibretü’l-yakazân fî ma‘rifeti mâ yu‘teberu min havâdisi’z-zamân. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.

Yeğin, Abdullâh. İslâmî-İlmî-Edebî-Felsefî Yeni Lügat. İstanbul: Yeni Asya Yayınları, 1973.

Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Kâhire: Dârü’l-Hidâye, ts.

Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhü’l-İslâm ve vefeyâtü’l-(tabakâtü’l)meşâhîr ve’l-aʿlâm. Beyrût: Dârü’l-Küttâbi’l-Arabî, 1993.

Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. Kâhire: Dârü’l-Hadis, 2006.

Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd. Esâsü’l-belâga. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.

Ziriklî, Hayrüddîn. el-A’lâm. Beyrût: Dârü’l-Kalem, 1980.

http://www.shamela.ws

İndir

Yayınlanmış

2023-07-30

Nasıl Atıf Yapılır

ÇİÇEK, H. (2023). Magrâvî’nin “el-Müfessirûn” Adlı Eserinde Bazı Müfessirleri ve İmam Gazzâlî’yi Eleştirmesi Üzerine Bir Değerlendirme -İhyâu Ulûmi’d-Dîn’in Yakılması Örneği-. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 10(97), 1433–1443. https://doi.org/10.5281/zenodo.8196537