AZERBAYCAN MUHACERET ŞAİRLERİNDEN KERİM YAYCILI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Özet

1917 Şubat İhtilaliyle Çarlık rejiminden kurtulan Azerbaycan, Ekim devrimiyle önce Prens Lvov daha sonra Kerenski hükümetlerini deviren Bolşevik Rusya’nın tahakkümü altına girmiş oldu. Devrimin ilk zamanlarında Çarlık taraftarları ile Sovyet taraftarları arasında iç savaş devam etmiş, yaşanan siyasî, ekonomik problemler Bolşevikleri, Çar’a karşı olan Müslümanlara birtakım vaatler vermeye mecbur bırakmıştı. Bu vaatlerde hürriyet, Müslümanlara kendi kimliklerini vermek, dinlerini serbestçe yaşamalarına imkân tanımak, kısaca siyasî, içtimaî birtakım haklar yer almaktaydı. Müslümanlar da Bolşeviklerin idareyi ele geçirmesi için mücadelelerini onların safında yürütmeye başladı. 24 Ekim’i 25’ine bağlayan gece yüzlerce yıllık Çarlık rejimi tamamen yıkılmış; hâkimiyeti Bolşevik idaresi ele geçirmişti. Çar’a karşı yeni hükümetin yanında yer alan Azerbaycan Türkleri, 28 Mayıs 1918’de Mehmet Emin Resulzade öncülüğünde Azerbaycan Halk Cumhuriyetini kurmuşlardır. Ancak çok geçmeden daha sert ve acımasız şekilde kendini gösteren Bolşevikler, verdikleri sözden dönerek bağımsızlık isteyen milletlere karşı cephe almışlardır. 27 Nisan 1920’de Sovyet idarenin kontrolündeki kızıl ordu Azerbaycan Halk Cumhuriyeti devletine son vermiş, böylece Azerbaycan’ı Sovyet hâkimiyetini tanımak zorunda bırakmıştı. Halka uygulanan baskı, matbuattaki sansür, fikirlerin açıkça dile getirilememesi gibi nedenler Azerbaycanlı aydınların bazılarını Azerbaycan dışında faaliyetlere yöneltmiş; dergiler, gazeteler, kitaplar, içtimaî teşkilatlar yoluyla haklı mücadelelerini dünyaya duyurmaya çağırmıştır. Bu mücadele şüphesiz en çok Türkiye’den sürdürülür. Mehmet Emin Resulzade, Ali Bey Hüseyinzade, Ahmet Ağaoğlu, Mirza Memmed Bala, Elmas Yıldırım, Emin Abid (Gültekin) gibi daha birçok isim gerek makaleleriyle gerekse şiirleriyle çığlıklarını haykırmışlardır. Ömrü ve yaratıcılık yolu muhacerette geçen isimlerden biri de Kerim Yaycılı’dır. Kerim Yaycılı, şiirlerinde Sovyet siyasî rejimin halkın başına getirdiği felaketleri işlemiş; gurbet, vatan hasreti ve istiklal temalarına da yer vermiştir. Azerbaycan muhaceret şairleri arasında büyük önem arz eden Kerim Yaycılı’yla ilgili ülkemizde birkaç kısa çalışmanın olması bizi bu çalışmayı yapmaya yöneltmiştir. Çalışmamız Kerim Yaycılı’nın hayatı, şiirleri, hikâyesi ve bibliyografyası üzerine incelemeyi esas almaktadır.