Iğdır’da Tespit Edilen Çözgü Yüzlü Dokumalar

Özet

Doğu Anadolu Bölgesi’nde sıkça karşımıza çıkan çözgü yüzlü dokumaların yapıldığı yörelerden biri de Iğdır’dır. Geçmişte her evde dokunan çözgü yüzlü dokumalar artık Iğdır ve çevresinde yapılmamaktadır. Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Ardahan, Bitlis, Diyarbakır, Elâzığ, Erzincan, Hakkâri, Kars, Tunceli ve Van civarında yapılan bu çözgü yüzlü dokumaların Iğdır ve civarında yapılan çözgü yüzlü dokumalar ile teknik, motif, renk ve desen özellikleri açısından bezerlik gösterdiği belirlenmiştir. Ayrıca bu yörelerde yapılan bu dokuma, konu kapsamında taranan literatür kaynaklarında çözgü yüzlü cecim, cacım ve kilim isileriyle geçmektedir. Fakat bu dokuma sadece çözgü yüzlü olup dikine çözgüden iki ip grubuyla desenlendirilen bir tür dokumadır. Iğdır ve çevresinde tespit edilen çözgü yüzlü dokumaların, cicim dokumalarından en ayırt edici özelliği de dokuma tekniğidir. Dokumaların genel yüzeylerinde yer alan motiflere uzaktan bakıldığında kabarık bir yüzeye sahip olduğu ve dolayısıylada ilk bakışta cicim dokuma tekniği ile yapıldığı düşünülmektedir. Fakat uygulama noktasında teknikğin tamamen farklı olduğu anlaşılmıştır. Doğu Anadolu ve Iğdır’da bulunan çözgü yüzlü dokumalar için bu tekniğin saptanması ve bu tekniğin literatürde doğru anlamda yer edinmesi amaçlanmıştır.

Konu kapsamında tespit edilen son örnekler üzerinden değerlendirmeler yapılmıştır. Alan araştırması yöntemi ve literatür taramasıyla gerçekleşen çalışmada sınırlı sayıda ulaşılabilen son 20 adet çözgü yüzlü dokuma teknik ve desen özellikleri bakımından incelenerek betimlenmiştir. Bu örneklerden 13 adeti çalışmaya dahil edilmiştir. Çözgü yüzlü dokumaların geneli çözgüden dikey yönde desenlendirilmiştir. Dokumaların zemin desenlerinde sınırlı sayıda geometrik motifler kullanılmıştır. Yer yagısı ve yüklük örtüsü gibi çeşitli kullanım amaçları için üretilmiştir.

Yörede sınırlı sayıda ulaşılan çözgü yüzlü dokumaların belgelenmesi bu çalışmaya çözgü yüzlü dokuma kapsamında önem kazanmaktadır.