İSMÂİL HAKKI BURSEVÎ’NİN RÛHU’L-BEYÂN TEFSİRİNDE TEFEKKÜR KAVRAMINA YAKLAŞIMI

Özet

Tefekkür kelimesi Kur’ân-ı Kerîm’de çokça zikredilmiş olup, dini literatürde önemli bir yeri olan kavramdır. Bu kavramın Kur’ân’da yakın anlamlı kelimelerle; dini ve ahlakî açıdan önemi insanlara devamlı hatırlatılmıştır.  Mükemmel bir şekilde yaratılmış olan insanın aynı zamanda düşünen bir varlık olması ise; tefekkürün insana kazandırılmış önemli bir yeti olduğunun da göstergesidir. Kur’ân-ı Kerîm’de zikredilen tefekkür ayetlerinde insan, bu yetisi doğrultusunda hareket etmeye davet edilmiş ve hakikatler karşısında ibret alması gerektiği sıklıkla bildirilmiştir. Böylece insanın imani açıdan kendini geliştirip sırât-ı müstakîm üzere hayatını sürdürmesi amaçlanmıştır. Bu istikamet ise insanın tefekkürü neticesinde elde edeceği mânevî terakkîler ile insân-ı kâmil mertebesine ulaşmasına vesile olacaktır.

Çalışmamızda tefekkür kavramı ve semantik bakımdan tefekkür ile alakalı yakın anlamlı kavramlar incelenmiştir. İsmâil Hakkı Bursevî’nin eserlerinde tefekkür hususunda yapmış olduğu telkinlere değinilmiş, onun düşünce dünyasındaki tefekkür kavramı üzerine durularak ayetlere olan işârî yaklaşımı ele alınmıştır. Akabinde Rûhu’l-Beyân adlı eserinde tefekkür âyetleri incelenmiş; gökyüzü, yeryüzü, bitkiler ve hayvanlar ile alakalı bazı âyetlerin tefekkürü üzerine durulmuştur. Kevnî âyetler ile birlikte bütün tefekkür âyetlerinin Allah’ın varlığına ve birliğine delâlet ettiği okuyucuya aktarılmaya çalışılmış, Bursevî’nin bu âyetleri nasıl yorumladığı, işârî bakımdan hangi kaynaklardan esinlendiği araştırılmıştır.