MİLLİ TÜRKİSTAN BİRLİK KOMİTESİ (MTBK) TARAFINDAN BİRLEŞMİŞ MİLLETLERE GÖNDERİLEN TELGRAFLARA DAİR

Özet

Milli Türkistan Birlik Komitesi (MTBK) II. Dünya Savaşı yıllarında Veli Kayyum Han başkanlığında Berlin’de kurulmuş olan bir teşkilattır. Sürgündeki Türkistan hükümeti olarak işlev gören MTBK, Türkistan’ın bağımsızlığı yolunda çok önemli faaliyetler yürütmüştür. Hitler Almanyası’nın II. Dünya Savaşı’nda uğradığı mağlubiyet sonucunda Veli Kayyum Han esir düşmüş, komitenin faaliyetleri ise durmuştur. Kayyum Han, Nürnberg mahkemesinde savaş suçlusu isnadı ile yargılanmış ve nihayet iki yıllık mahkumiyetten sonra itibarı iade edilmiştir. Savaş sonrasında MTBK’yı yeniden teşkilatlandıran Kayyum Han, Bolşevizm aleyhtarı bir çizgide Sovyet rejimine karşı mücadele etmeye devam etmiştir. Türkistan istiklal mücadelesini Türkistan’ın dışında devam ettirerek uluslararası arenada bu mücadelenin önde gelen savunucusu olmuştur. Veli Kayyum Han, Birleşmiş Milletler nezdindeki Mısır delegeliğine çekmiş olduğu telgraflarla Türkistan davasını İslâm dünyasına tanıtmak ve destek bulmayı amaçlamıştır. Batı ve Müslüman dünyasından Türkistan coğrafyasında vuku bulan Bolşevik terörün son bulması için yardım talep etmiştir. Söz konusu telgrafların birer sureti Ankara Mısır sefiri tarafından Türk Dışişlerine iletilmiştir. Belgelerde Sovyet hükümeti tarafından Türkistanlılar aleyhine girişilen ve milyonlarca insanın felaketine sebep olan imha hareketi ve Türkistan halkının esareti protesto edilmektedir. Başkan Kayyum Han sadece Batı Türkistan’daki Sovyetleştirmeye değil, aynı zamanda Doğu Türkistan’da yaşanan Çinlileştirmeye de dikkat çekmektedir. Çalışmamızda Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivinde yer alan ve ilk kez yayınlanacak olan belgelerin içerikleri ortaya konarak birtakım değerlendirmelerde bulunulacaktır.