Kudüs'te 13. Yüzyıldan Kalma Bir Zaviye "Şeyh Cerrah": Kudüs, Şeyh Cerrah, Zaviye

Azize GELİR ÇELEBİ

doi:10.5281/zenodo.8196914

Yazarlar

Azize GELİR ÇELEBİ Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Anabilim Dalı, Mimarlık Tarihi ve Kuramı Doktora Programı, İstanbul/ TÜRKİYE https://orcid.org/0000-0002-6501-0969

DOI:

https://doi.org/10.5281/zenodo.8196914

Anahtar Kelimeler:

Kudüs, Şeyh Cerrah, Zaviye

Özet

Yeryüzünün en eski şehirlerinden biri olan Kudüs, sahip olduğu uzun tarih boyunca çok sayıda medeniyete ve farklı inanışlara ev sahipliği yapmıştır. Ev sahipliği yaptığı her medeniyet ve inanışın izlerini de Kudüs kentinde okuyabilmek mümkündür. 1099 senesinde (Fatımi toprağı iken) Haçlılar tarafından ele geçirilen Kudüs, 1187 senesine kadar Latin Haçlı Krallığı olarak hüküm sürmüştür. Bu tarihte Selahaddin Eyyubi tarafından geri alınan Kudüs, yeniden bir İslâm toprağı haline gelmiştir. İslâm medeniyetlerinin en önemli kurumlarından biri olan zaviyeler, hem İslâm dininin yaygınlaşıp kök salmasını sağlamış hem de bulundukları alanın imar ve iskanında etkin rol oynamışlardır. Farklı coğrafyalarda farklı adlarla da anılabilen zaviyeler, benzer işlevlere sahip yapılardır. Makalenin konusunu teşkil eden Şeyh Cerrah da Kudüs’ün Selahaddin Eyyubi tarafından alınmasından sonra, Kudüs surları dışında bir zaviye kurmuştur. Zaviye; İslâm eğitimi ve İslâmiyet’in yaygınlaştırılmasından, ziyaretçilere konaklayabilme imkanı sunmaya ve bulunduğu yerin şenlenmesine kadar birçok özelliği bünyesinde barındırmıştır. 1201 senesinde vefatının ardından zaviyesinin yanına gömülen Şeyh Cerrah’ın mezarı üzerine bir türbe inşa edilmiştir. 19. yüzyılda söz konusu yapı programına bir de cami eklenmiştir. Yine bu yüzyılda bir vakıf eseri olan zaviyenin artık bir geliri kalmadığı ve onarıma da ihtiyaç duyduğu anlaşılmaktadır. Makale 13. yüzyıla ait bir zaviye olan Şeyh Cerrah’ın tarihsel süreçteki gelişimine ve 19. yüzyıldaki durumuna (arşiv belgesi ve dönem fotoğrafları referans alınarak) ışık tutmayı amaçlamaktadır.

Referanslar

Akkaya, V. (2020). Kudüs' te tasavvufi hayat. Huzuru Bekleyen Kudüs, 262-271.

Aydın, A. A. (2021). Mülksüzleştirilen Filistinlilerin Son Dramı: Kudüs Şeyh Cerrah Mahallesi. https://ordaf.org/mulksuzlestirilen-filistinlilerin-son-drami-kudus-seyh-cerrahmahallesi/#article-footnote-1

Çınar, F. (2019). Fonksiyon ve Değeri Açısından Tasavvufî Kurumlar. Somuncubaba, (220),. 49-51.

Davis, R. (2002). Ottoman Jerusalem: The Growth of the City outside the Walls. Jerusalem 1948 the Arap Neighbourhoods and Their Fate in the War. (Ed. S. Tamari). The Institute of Jerusalem Studies.

Gelir Çelebi, A. (2017). Somut Olmayan Kültür Mirası “İmaret Geleneği” ve Osmanlı İmaretleri. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Kadir Has Üniversitesi.

Gelir Çelebi A. ve Kara Pilehvarian N. (2023). Kudüs’te Bir 13. Yüzyıl Kültür Mirası Şeyh Cerrah Türbesi Ve Yerleşim Yeri. 8. International Paris Congress on Social Sciences & Humanities Proceedings book. April, 1-3 2023-Paris. Irine Zarnadze, Shalva Zarnadze (Eds). 764-776.

Hawari, M. (1998). Ayyubid Jerusalem An Architectural And Archaeological Study. [Phd Thesis] University of London.

Jubeh, N. (2021). Shaykh Jarrah. Jerusalem Quarterly, 86, 129-148.

Kara, M. (2011). Tekke. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Diyanet Vakfı Yay.

Kark, R. & Landman, S. (1980). The establishment of Muslim neighbourhoods in Jerusalem, outside the Old City, during the Late Ottoman Period. Palestine Exploration Quarterly, 112(2), 113-135.

Ocak, A. Y. (1978). Zaviyeler (Dini, sosyal ve kültürel tarih açısından bir deneme). Vakıflar Dergisi, (12), 247-269.

Okudan, M. (2019). Sufilerin/Ariflerin Yaşam Mekânı Olarak Zaviyeler. Buhara’dan Konya’ya İrfan Mirası ve XIII. YY. Medeniyet Merkezi Konya (II). Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları. 391-396.

Reiter, Y. & Lehrs, L. (2010). The Sheikh Jarrah affair: The strategic implications of Jewish settlement in an Arab neighborhood in East Jerusalem. The Jerusalem Institute for Israel Studies Established by the Charles H. Revson Foundation.

Sabbagh, M. (2017). The Husayni Neighborhood in Jerusalem: Space of Self-Invention. Jerusalem Quarterly, (72), 102.

Tanman, M. B. & Parlak, S. (2011). Tekke-Mimari. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Diyanet Vakfı Yay.

Torun, A. & Şahin, H. (2018). 1866-1880 Dönemi Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivindeki Kudüs-i Şerif’e Ait Vakıf İlişkili Tapu Kayıtları. XVIII. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler (V. Cilt), 611-626.

Toydemir, A. (2022). Tekke Yapılarının Konya’daki Örnekler Üzerinden Mimari İncelemesi. [Yüksek Lisans Tezi] Konya Teknik Üniversitesi.

BOA. HH.THR. 351/28

(http 1) https://www.jerusalemstory.com/en/article/sheikh-jarrah-northern-gateway-jerusalem

(http 2) https://www.thenationalnews.com/mena/sheikh-jarrah-the-area-at-the-centre-of-the-current-palestinian-israeli-conflict-1.1222368

(http 3) https://kudustebugun.medium.com/tarihten-bir-portre-eyyubi-komutan%C4%B1-%C5%9Feyh-cerrah-e93751856c02

(http 4) https://www.nli.org.il/en/maps/NNL_MAPS_JER990028104200205171/NLI#%24FL10591189

(http 5) https://digitalcollections.nypl.org/items/510d47d9-77de-a3d9-e040-e00a18064a99

(http 6) https://jerusalempedia.com/Tombs_of_the_Kings.html

(http 7) https://madainproject.com/sheikh_jarrah_mosque_(jerusalem)

(http 8) https://rarehistoricalphotos.com/jerusalem-ottoman-rule-pictures-1900-1918/

(http 9) http://loc.gov/pictures/resource/matpc.22158/