TÜRKİYE-AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ ARASINDAKİ KRİZLERİN MÜTTEFİKLİK İLİŞKİLERİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ: İLİŞKİLERİN GELECEĞİNE İLİŞKİN DÜŞÜNCELER

Özet

Türk ve Amerikalı ilişkileri 18. Yüzyıl sonlarında Akdeniz’de Türkiye’nin kontrolü altındaki limanlara yönelik sürdürülen deniz ticareti yolu ile başlamıştır. İki ülke tarih boyunca savaş yapmamıştır. Amerika Birleşik Devletleri (ABD), I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ne karşı savaş ilan etmemiş, ancak Lozan Barış Antlaşması görüşmelerine gözlemci olarak katılmıştır. İki ülke arasında I. Dünya Savaşı’ndan sonra hemen diplomatik ilişki kurmak kolay olmamıştır. Türkiye’deki Amerikan okullarının misyoner propaganda yaptıklarına ilişkin Türklerdeki yargıya ilaveten ABD’nin Doğu’da bağımsız Ermenistan ve Kürdistan devletlerinin kurulmasına ilişkin girişimleri ve Osmanlı Devleti’nden ABD’ye göç etmiş olan Rum, Ermeni, Yahudi vb. azınlıkların ABD’deki Türkler aleyhine olan faaliyetleri ilişkileri olumsuz olarak etkilemiştir. Türkiye ile ABD arasındaki ilk diplomatik ilişki 11 Şubat 1927 tarihinde kurulmuştur. İlişkiler, II. Dünya Savaşı’na kadar olan dönemde de arada önemli bir çekişme olmadan devam etmiştir. Savaştan sonra kurulan yeni dünya düzeninde, Türkiye; ABD’nin başını çektiği batı bloku içerisinde yer almış ve 18 Şubat 1952 tarihinde Kuzey Atlantik Teşkilatı (NATO)’na üye olarak bir anlamda ABD ile siyasi ve askeri ortak olmuştur. Bu tarihten sonra ilişkiler NATO kapsamındaki işbirliği olanaklarının sağladığı ivme ile daha çok ikili alanda ekonomik, askeri operasyonlar, savunma sanayii, terörizm, enerji güvenliği, eğitim ve benzeri alanlarda sürdürülmüştür. Ancak, günümüze kadar Türkiye ile ABD, dostluk, müttefiklik hatta stratejik ortaklık olarak nitelenen ikili ilişkilerinde önemli anlaşmazlık ve sorunlar da yaşamışlardır. Bu sorunlar zaman zaman ulusal menfaatleri olumsuz olarak etkilemiş ve tepki olarak iki ülke ilişkilerinin gerilemesine veya yavaşlamasına sebep olmuştur. Bu çalışmada, iki ülke arasında günümüze kadar ortaya çıkmış olan ve ABD’nin veya Türkiye’nin ulusal menfaatlerini etkilemiş olabileceği değerlendirilen krizler ve çekişmeler gözden geçirilecek, krizlerin bir kısmının neden ve sonuçlarına ilişkin çıkarsamalar yapılarak geleceğe ilişkin öngörülerde bulunulacaktır.