GEMİ İŞLETMECİLİĞİNDE ÖNEM KAZANAN ÖLÇEK EKONOMİSİ VE TÜRKİYE DENİZ TİCARETİNE YANSIMALARI

Özet

Lojistik sektöründe taşıma araçlarının kapasitesiyle maliyetlerin arasında ters bir ilişki mevcuttur. Taşınan kargonun miktarı arttıkça birim başına düşen maliyetleri azalmaktadır. Ayrıca taşımacılıkta mesafe sürelerinin uzamasıyla birim yol başına düşen maliyetlerde azaltmaktadır. Bu durum deniz ticaretinde kademeli olarak yıllar itibariyle gemi boyutlarının büyümesine neden olmuştur. Pazar artışı ve küresel büyümenin yanı sıra azalan maliyetlerinde, gemi tonajlarının büyümesinde önemli etkisi vardır. Deniz ticaretinde gemilerin tonaj kapasitelerinde oluşan büyümenin gelecek projeksiyonlarında sürmesi öngörülmektedir. 70’li yıllarda çok amaçlı Oba gemilerinde tonaj kapasitelerinin büyümesi görülmüş. Bu büyüme daha sonrasında yerini akaryakıt tankerleri ve dökme yük gemilerine bırakmıştır. Büyümenin tüm kargo gemilerinde hızla sürdüğü gözlemlenmiştir. Artan ticaret hacmi devasa boyutlarda handymax, panamax, capesize olarak sınıflandırılan gemi tiplerin siparişlerini arttırmıştır. Günümüzün küreselleşen ticaret yapısı, üretilen malların son çıktılarının daha az aracılarla veya aracısız ulaştırılması konteynır taşımacılığına olan talebi arttırmıştır. Gemi tonajlarında artış sadece kuru yük ve akaryakıt gemileri için değil konteynır gemileri içinde görülmekte ve hızla sayıları artmaktadır. Farklı maliyet kalemlerinde farklı yansımalarının olması söz konusudur. Ölçek ekonomisine ilişkin konteynır taşımacılığında gemi büyüklükleri artığında maliyetler düşmesine karşın elleçleme maliyetleri artmaktadır. Bu durumun sonucu olarak konteynır işletmeleri liman maliyetlerini düşürmek amacıyla liman işletmeciliğine yönelmişlerdir. Türkiye'nin deniz ticaretinde konjoktürel değişmeleri yakalamakta başarılı olduğu söylenemez. Sermaye yoğun bir iş olması ve iş birliklerinin yeteri kadar olmaması nedeniyle Türkiye’nin denizcilik işletmeleri küresel piyasalarda oluşan büyük tonajlı gemi ihtiyacına cevap verememiştir. Büyük işletmeleri yönetme ve organize etme güçlüğü nedeniyle Türk armatörleri büyük tonajlı gemi işletmekten imtina etmektedirler. Türk girişimcilerin gemi işletmeciliği Karadeniz merkezli ve kısmen Akdeniz çanağında ağırlıkla koster işletmeciliğiyle kısıtlı kalmıştır. Türk armatörler 3000 dwt ton ila 10.000 dwt ton arası tonajda gemi işletme eğilimindedir. Piyasanın talebi ölçek ekonomisi nedeniyle daha büyük tonajdaki gemiler yönünde olmaktadır. Konteynır hat işletmeciliği geniş bir organizasyon ve kurumsal yapı ile işletmecilik gerektirmektedir. Türk denizcilik işletmeleri bu kabiliyet ve kapasiteye sahip değildir. Türk armatörleri büyük tonajlı gemi talebine yatırım bütçeleri ve organizasyon becerileri olmaması nedeniyle cevap veremiyorlar.