Türk Müziği Taksim Formunun Nota ile İfadesi İçin Bir Alternatif Yöntem Önerisi

Özet

Taksimlerin kâğıt üzerine aktarılma pratiği 19. yüzyılın sonları 20. yüzyılın başları itibari ile başlangıç göstererek günümüze kadar devam etmektedir. Önde gelen saz sanatçılarının teknik ve üslubunu anlamak için doğaçlama icralar önemli birer veri hükmündedir. Nota neşriyatlarının içerisinde, Tanburî Cemil Bey gibi ünlü icracıların taksim notalarına yer verilmesi, geçmişte taksim notasına atfedilen değeri görmek adına önemlidir. Taksim notası yazmak ilgi çekici olmasına rağmen notasyonda ne gibi tercihlerin yapılması gerektiğine dair çok az araştırma yapılmıştır. Notaların yazıya aktarılması ve okunup icra edilmesi gibi iki temel boyutu vardır. İcracılar yazılan taksimi çalışmak için taksimin ses kaydını içselleştirerek ya da dinleyerek yazılan notanın takibini yapmaktadır. Bu anlamda nota, icracı için hatırlatıcı bir grafiktir. Kimi zaman belirgin bir iç ritmi varsa da taksimlerin serbest ritmli olmaları, taksimlerin notaya alınmasında problem teşkil etmektedir. Notaların yazımında kullanılan 8’lik, 16’lık, 32’lik vb. ritmik tartımlar, doğaçlamanın zaman aralıklarına yakın sayılabilecek ya da anımsatacak şekilde düşünülerek yazılmaktadır. Bu tartımlar ise serbest (ad libitum) bir müziği notalamada yetersiz kalmaktadır. Bugün kullandığımız Avrupa notasyonu ile taksimlerin notalanmasında daha farklı kalıplara ihtiyaç duyulmaktadır. Eşit zaman tartımları tam olarak doğaçlamanın zaman aralıklarını belirtemeyeceği için 64’lük, 128’lik gibi (noktalılarda dahil) süre aralıklarının nota içinde kullanılması meselenin çözümü için önerdiğimiz yöntemdir. Bu küçük parçalar ana notalar arasına serpiştirildiğinde, farklı uzunlukta notalar elde edilmiş olacaktır. Küçük değerli ilave notalar “es/sus” değerleri olarak kullanıldığında ise görüntüde sesli sürelerden kolayca ayırt edilebilecektir. Nota yazım programları ve stüdyo programları aracılığı ile yazımların gerçekleşmesi kaçınılmazdır. Zira yazılan notalar, nota programlarının çal/oku özellikleriyle dinlenerek icraya en uygun düşecek zaman birimleri eklenmelidir. Kaydın her bir köşesi dikte edileceği için stüdyo programları ile yavaşlatılması ve ses dalgası takip edilerek duyulması, zor duyulan detayların tespitinde çözüm sağlayacaktır. Taksimlerin yazımı, duyum ve müzik bilgi, birikimi açısından kişiden kişiye farklılık gösterecektir. Ritmik eserlerdeki kesinliğe doğaçlama eserlerin yazımında erişilmesine imkân yoktur. Önerdiğimiz sistemin bu anlamda, nota yazımında standartlaşmaya katkı sağlama iddiası yoktur. Ek kısmında örnekleri verilen iki taksim notasında uygulamanın detayları açıkça görülebilecektir.