DİYARBAKIRLI LEBÎB’İN TORUNU MUHAMMED EMÎN’E ARMAĞAN ETTİĞİ ÖĞÜTLER

Özet

Milletlerin hedefleri arasında çocuklarını bilgili ve kültürlü bireyler olarak geleceğe hazırlamak olduğu kadar onlara ahlaki nitelikler kazandırmak da vardır. Çocuklara ya da toplumun her ferdine ahlaki ve içtimai nitelikler kazandırma amacına matuf olmak üzere toplumun münevveri konumundaki şairler/yazarlar çeşitli eserler ortaya koyarlar. Bu eserler vasıtasıyla daha sağlıklı bir toplum inşa etmek hedeflenir. Türkler de edebiyat ilmi açısından, erken dönemlerden itibaren siyaset, devlet yönetimi, dinî, tasavvufi vb. çeşitli konularda öğütleri içeren nasihatname kabilinden eserler kaleme almıştır. Bu tarz eserler daha sonraki yüzyıllarda sayıları artarak edebiyatımızda varlıklarını göstermişlerdir.

Nasihatname anlamına gelen pend-nâme Farsça birleşik ismi pend ile nâme isimlerinin bir araya gelmesiyle oluşturulmuştur. İranlı ünlü şair Ferîdüddîn-i Attâr’ın Pend-nâme’sinden etkilenen Türk şairler bu eseri oldukça fazla sayıda tercüme ve şerh etmişlerdir. Çalışmamıza konu olan Diyarbakırlı Lebîb’in torunu Muhammed Emîn’e verdiği öğütleri içeren şiirinin başlığında “Pendnâme” ibaresi geçmektedir. Ancak bu şiir Ferîdüddîn-i Attâr’ın Pend-nâme’sinin tercümesi ya da şerhi olmayıp özgündür.

Ele aldığımız nasihatnamenin şairi Lebîb, 18. yüzyıl şairleri içerisinde yer alır. Diyarbakır’da dünyaya gelen ve hayatının uzunca bir zamanını burada geçiren şair kaynaklarda Lebîb-i Âmidî ve Kara Vaiz olarak anılır. Âmâ olan Lebîb 1182/1768-69 tarihinde yaklaşık 75 yaşında ölmüştür. Dîvân’ında devrindeki sosyal olayların izlerini bulmak mümkündür. Makalede Diyarbakırlı Lebîb’in Dîvân’ında 39. kıta olarak yer alan ve “Pend-Nâme-i İtâ´at Lüzûm-ı Nebîre-i Hod Eş-Şehîr Be-Mehemmed Emîn” başlığını taşıyan şiiri incelendi. Şairin torununa nasihatları “İlim”, “Güzel Yazı”, “Saygı ve Saygınlık”, “Dinî ve Ahlaki Konular”, “Konuşma Adabı”, “Sosyal Hayatta Davranış Şekilleri” başlıkları altında irdelendi. Bu çalışma ile nasihatname türü ile yapılacak çalışmalara katkı sunulmak istenmiştir.